Κουκλοθέατρο Παιδί

Τα όνειρα και οι εφιάλτες της Ομάδας Κουκλοθέατρου Μέρλιν

Για μια τέχνη παλαιά όσο οι ιστορίες, μοναχική, περιθωριακή και ταπεινή όσο και οι άνθρωποι που την υπηρετούν, μας μιλούν οι κουκλοποιοί και κουκλοπαίχτες Δημήτρης Στάμου και Ντέμη Παπαδά, που αποτελούν εδώ και χρόνια τη γνωστή και πετυχημένη ομάδα κουκλοθέατρου Μέρλιν, η οποία το τελευταίο διάστημα δραστηριοποιείται στην Ευρώπη, έχοντας ως έδρα της το Βερολίνο.

«Φτάσαμε σε ένα σημείο που στην Ελλάδα καλλιτεχνικά και προσωπικά ασφυκτιούσαμε» ομολογούν και μας αποκαλύπτουν μυστικά της τέχνης τους, από υλικά που βρίσκουν στα σκουπίδια, «κατασκευές με ελάχιστες τεχνικές και οικονομικές απαιτήσεις χωρίς έκπτωση στην αισθητική ή την ποιότητα κατασκευής».

Και μας αφηγούνται ιστορίες «με την αφέλεια αλλά και το πάθος ενός μικρού παιδιού που ανακαλύπτει τον κόσμο, φτιάχνει τις πρώτες του κούκλες και αποφασίζει να τις ζωντανέψει. Ένα πείραμα που στην πορεία έγινε πάθος και τρόπος ζωής».

* Πώς συναντηθήκατε με την τέχνη του κουκλοθέατρου;

Ξεκινήσαμε γύρω στο 1995. Σε μια περίοδο αναζήτησης δημιουργικών διεξόδων. Αρχίσαμε να πειραματιζόμαστε με διάφορα υλικά. Ήταν αρκετά δύσκολα χρόνια αλλά και πολύ όμορφα, καθώς προσπαθούσαμε να επιβιώσουμε κάνοντας διάφορες δουλειές και συγχρόνως να ανακαλύψουμε την τέχνη του κουκλοθέατρου χωρίς να υπάρχει η υποδομή στην Ελλάδα σε επίπεδο σχολών, με το Internet να κάνει τα πρώτα του βήματα και τη βιβλιογραφία να είναι ανύπαρκτη. Με την αφέλεια αλλά και το πάθος ενός μικρού παιδιού που ανακαλύπτει τον κόσμο φτιάξαμε τις πρώτες μας κούκλες και αποφασίσαμε να τις ζωντανέψουμε. Με τα χρόνια, την έρευνα, τον πειραματισμό, αποκτήσαμε γνώση και χαράξαμε το δικό μας καλλιτεχνικό μονοπάτι. Θα έλεγα ότι ήταν ένα πείραμα που στην πορεία έγινε πάθος και αυτό το πάθος τρόπος ζωής.

376212_10151075904245731_1296484042_n

* Σε μια εποχή σύνθετων θεαμάτων στην τέχνη, όπου η μια συνδυάζεται με την άλλη, εσείς “παίζετε με τις κούκλες”. Λίγο ρομαντικό και πολύ παραμυθένιο για κάτι που στην ουσία του δείχνει να είναι πολύ μοναχικό αλλά και βασανιστικό, καθώς δεν του δίνεται η προσοχή και η σημασία που του αξίζει.

Αυτός όμως είναι και ο λόγος που κρατάει την κουκλοθεατρική τέχνη και τους ανθρώπους της ταπεινούς και προσγειωμένους. Κατάφερε να κρατηθεί μακριά από το star system των τεχνών, αλλά από την άλλη να συνεχίσει να εμπνέει και να επηρεάζει ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Το ότι ποτέ δεν εντάχθηκε στο σύστημα αυτό, το κράτησε αυθεντικό ως τέχνη και ζωντανό στον χρόνο. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που μας κέρδισε. Είναι μια τέχνη αυθεντική, περιθωριακή στη ουσία της και εύχομαι να παραμείνει έτσι. Νιώθαμε πάντα ελεύθεροι να δημιουργούμε και να εκφραζόμαστε χωρίς κανένα κριτικό μάτι καρφωμένο πάνω μας και χωρίς οικονομικές συνδιαλλαγές και καλλιτεχνικές συμβάσεις με το κράτος. Δημιουργούσαμε πάντα τις παραστάσεις μας βασισμένοι στο όραμά μας και στις δικές μας ψυχικές και οικονομικές δυνάμεις.

409717_10151075907645731_32875278_n

* Από πού εμπνέεστε τους ήρωες και τις ιστορίες σας;

Δημιουργούμε μέσα στο ευρύτερο όραμα μιας παράστασης που για εμάς τα πάντα έχουν αξία. Σκοπός μας είναι η δημιουργία δυναμικών εικόνων με την κούκλα ως αφηγηματικό εργαλείο. Σχεδιάζουμε και δημιουργούμε έναν κουκλόκοσμο που όλα τα στοιχεία που τον συνθέτουν είναι το ίδιο σημαντικά. Δεν κατασκευάζουμε απλώς κούκλες και τις βγάζουμε στη σκηνή, αλλά ένα σύμπαν που διέπεται από αρμονία και κανόνες. Για εμάς η κούκλα είναι το ίδιο σημαντική με το κάθε φως, σκηνικό αντικείμενο ή ήχο που χρησιμοποιούμε. Τα πάντα είναι ζωτικό κομμάτι του κόσμου που επιχειρούμε να ζωντανέψουμε. Όλα τα δουλεύουμε με την ίδια αγάπη και υπευθυνότητα ώστε να πετύχουμε το οπτικό αποτέλεσμα που επιθυμούμε. “Ηρωας” για εμάς μπορεί να είναι ένας κουκλοχαρακτήρας, ένας θόρυβος, μια φωτιστική κατάσταση, μια παύση. Εμπνεόμαστε από ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Κάθε εικόνα ή ερέθισμα που μπορεί να μεταφραστεί σε ενδιαφέρουσα κουκλοθεατρική πράξη αποτελεί για εμάς πηγή έμπνευσης. Στην ουσία κουκλοποιούμε την πραγματικότητα.

 

* Ποιος είναι ο τρόπος που δουλεύετε για να «κατασκευάσετε» μια ιστορία;

Τη μεταφέρουμε στο χαρτί σε μορφή storyboard ή comic. Καταγράφουμε τις κατασκευαστικές απαιτήσεις των κουκλών, του σκηνικού περιβάλλοντος και όταν αυτά ολοκληρωθούν σε πρώτο στάδιο, προχωρούμε στην εμψύχωση. Εκεί αρχίζει ένα άλλο κομμάτι δημιουργίας, το κομμάτι του πειραματισμού και της ανακάλυψης ζωτικών στοιχείων κάθε κούκλας στο τι μπορεί να κάνει, στις δυνατότητές της και στο πώς μπορεί να τις ξεπεράσει. Προσπαθούμε πάντα να ωθούμε τους κουκλοχαρακτήρες μας στα φυσικά τους άκρα ως προς την κινησιολογία και τη δραματουργία. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του κουκλοθέατρου που λατρεύουμε είναι ότι μπορείς να παίξεις με το παράλογο και να οπτικοποιήσεις το αδύνατο. Με την κούκλα μπορείς να δημιουργήσεις εικόνες που δεν μπορείς με ένα ανθρώπινο ον. Αυτό μας δίνει εκφραστικές δυνατότητες που δεν τις έχεις στις υπόλοιπες παραστατικές τέχνες. Αρκετές φορές μας έχουν κατακρίνει για τον ακραίο τρόπο που προβάλλουμε και πραγματευόμαστε τα ζητήματα των παραστάσεών μας – ως προς τη σημειολογία, το μαύρο χιούμορ, τον πεσιμισμό. Αλλά η κούκλα ως εργαλείο μάς δίνει αυτή την ορμή και βέβαια, από την άλλη, έτσι επιλέξαμε να αφήσουμε το καλλιτεχνικό μας ίχνος.

523958_10151075904735731_446085208_n

 

* Θα μας φανερώσετε κάποια από τα μυστικά της τέχνης σας;

Ξεκινάμε πάντα τον σχεδιασμό θέτοντας το ερώτημα «γιατί πρέπει να φτιάξω μια κούκλα”. Ποιοι είναι οι λόγοι που πρέπει να τη χρησιμοποιήσω ως εκφραστικό μέσο; Γιατί κούκλα και όχι άνθρωπο (ηθοποιό ή performer); Όταν η απάντηση είναι ξεκάθαρη προχωράμε στον σχεδιασμό της. Η κούκλα δεν έχει τις ίδιες εκφραστικές και κινησιολογικές δυνατότητες με τον άνθρωπο. Το πεδίο έκφρασης και δράσεών της είναι συγκεκριμένο και περιορισμένο. Γι’ αυτό και η ζωή της είναι προσχεδιασμένη. Ο ρόλος της στον κόσμο και οι δράσεις της μέσα σε αυτόν επίσης. Οπότε κάθε χαρακτήρας σχεδιάζεται και κατασκευάζεται για να εξυπηρετεί τους σκοπούς αυτούς που πρέπει να υπηρετήσει. Κάθε κούκλα έχει αυτά τα χαρακτηριστικά που θα μας βοηθήσουν να πραγματοποιήσουμε τις συγκεκριμένες σκηνικές δράσεις που έχουμε προεπιλέξει. Αυτό ορίζει τη γενικότερη δομή και κατασκευή της. Όσο πιο καλό σχεδιασμό και ανάλυση των παραπάνω απαιτήσεων έχουμε κάνει τόσο πιο εύκολη είναι η ζωή της κούκλας και η δική μας πάνω στη σκηνή. Τα υλικά τα επιλέγουμε πάλι βάσει των αναγκών της. Τα βασικά συστατικά στις κατασκευές μας είναι ένα μείγμα χαρτιού, κόλλας και ξύλου. Τα τελευταία χρόνια όλες μας τις κούκλες και τα σκηνικά τα δημιουργούμε από υλικά που βρίσκουμε στα σκουπίδια, αφού ο υπερκαταναλωτισμός μάς τα προσφέρει τόσο απλόχερα. Αυτό προέκυψε για δύο λόγους. Πρώτον, το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον στο να κάνεις upcycling και να δίνεις μια δεύτερη ευκαιρία για ζωή στο χαμένο υλικό. Δεύτερον, το ότι επιλέξαμε να ζούμε σε κίνηση και θέλαμε να είμαστε πιο ελεύθεροι σε επίπεδο δημιουργίας σε ό,τι αφορά την υλικοτεχνική υποδομή. Έτσι φτάσαμε σε ένα σημείο που μπορούμε να κάνουμε κατασκευές με ελάχιστες τεχνικές και οικονομικές απαιτήσεις, χωρίς να κάνουμε έκπτωση στην αισθητική ή την ποιότητα κατασκευής. Το τελευταίο κατασκευαστικό στάδιο είναι η κούκλα σε σχέση με το φως. Αυτή η σχέση για μας ορίζει την ευρύτερη αισθητική αλλά και τη χρωματική κλίμακα που θα χρησιμοποιήσουμε. Κάπως έτσι, κομμάτι κομμάτι, συνθέτουμε τα μικροσύμπαντα των ονείρων και των εφιαλτών μας.

480712_10151075894895731_1907404249_n

 

* Επιλέξατε να ζήσετε και να δημιουργήσετε εκτός Ελλάδας και ήδη βρίσκεστε στο Βερολίνο. Τι σας έκανε να ξενιτευτείτε και ποιες είναι οι νέες συνθήκες που συναντήσατε εκεί;

Δεν νιώθουμε τους εαυτούς μας ξενιτεμένους. Θα έλεγα ότι βρήκαμε σπίτι στο να βολτάρουμε στις γειτονιές του κόσμου και να επικοινωνούμε την τέχνη που αγαπάμε. Γι’ αυτό αφήσαμε την Ελλάδα. Χρειαζόμασταν περισσότερο χώρο για έκφραση και δημιουργία. Περισσότερο χώρο για έρευνα, έμπνευση, επικοινωνία και επιρροές από ανθρώπους (καλλιτέχνες και μη) απ’ όλο τον κόσμο. Ανταλλαγή γνώσης και εμπειριών σε καλλιτεχνικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο. Φτάσαμε σε ένα σημείο που στην Ελλάδα καλλιτεχνικά και προσωπικά ασφυκτιούσαμε. Κάπου νιώθαμε ότι κάναμε συνέχεια κύκλους γύρω από το ίδιο σημείο. Οι συνθήκες εκτός Ελλάδας δεν θα πω ότι είναι ιδανικές, αλλά είναι σαφώς καλύτερες και διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Το σίγουρο είναι ότι παντού μας αντιμετώπισαν από την αρχή με σεβασμό, χωρίς κανενός είδους προκατάληψη δίνοντάς μας χώρο να δημιουργήσουμε και την ευκαιρία να παρουσιάσουμε τη δουλειά μας. Το κοινό επίσης είναι πιο ανοιχτό, πιο ειλικρινές και εκπαιδευμένο στο να βλέπει και να ακολουθεί καινούργια πράγματα. Η αποδοχή μας από το κοινό είναι άλλωστε αυτή που μας έδωσε την ώθηση και την ευκαιρία να μπορούμε να παρουσιάζουμε πια τη δουλειά μας σε όλο τον κόσμο.

541447_10151075902735731_407241314_n

 

* Ποια είναι η ευρωπαϊκή παράδοση σε σχέση με την κούκλα και το κουκλοθέατρο, και πώς θα χαρακτηρίζατε τη χρονική στιγμή στην οποία βρίσκεται αυτό;

Στη νότια Ευρώπη η γενικότερη νοοτροπία περί κούκλας παραμένει περίπου ίδια με αυτή της Ελλάδας. Δηλαδή “τέχνη για παιδιά”, “πτωχή τέχνη”, “μη τέχνη” κ.λπ. Στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Το κουκλοθέατρο έχει ενταχθεί στο πλαίσιο των παραστατικών τεχνών και αντιμετωπίζεται πλέον με πιο δίκαιους όρους. Διδάσκεται σε αρκετές δραματικές σχολές και πανεπιστήμια. Πέρα από τα εκατοντάδες φεστιβάλ θεάτρου κούκλας και αντικειμένων, μια παράσταση κουκλοθέατρου μπορείς να τη δεις και σε οποιοδήποτε φεστιβάλ παραστατικών τεχνών. Από την άλλη, και το κοινό δείχνει πιο έτοιμο να αποδεχτεί την κούκλα στη θεατρική σκηνή. Δίνεται περισσότερη σημασία στην ουσία μιας παράστασης παρά στο εκφραστικό μέσο. Το κουκλοθέατρο δείχνει σιγά σιγά να βρίσκει τον χώρο του.

 

* Πόσο η τέχνη σας αντλεί θεματικές από αυτήν τη ζοφερή στιγμή του κόσμου;

Οι άνθρωποι του κουκλοθέατρου, παραδοσιακά, τρέφονται καλλιτεχνικά από τις δύσκολες στιγμές. Είναι μια τέχνη που επιβίωσε μέσα από τέτοιες στιγμές. Οι κοινωνικές συνθήκες δεν μπορούν να σε αφήνουν ανεπηρέαστο.

Μάνια Ζούση

Πηγή: Αυγή