Από τις 15 διοργανώσεις της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης ζήτημα είναι να μην έχω καλύψει τις δύο ή τρεις. Από το πρώτο εκείνο ταξίδι στη Θεσσαλονίκη, κάπου μέσα στο 2003, στο έτος 0 της εκκολαπτόμενης, τότε, διοργάνωσης. Τότε, επί υπουργίας στο Πολιτισμού του Ευάγγελου Βενιζέλου είχαμε μπει για πρώτη φορά στους χώρους της HELEXPO, με αμηχανία και προσμονή, χωρίς να ξέρουμε ακριβώς τι πρόκειται να γίνει και με ποιον ακριβώς τρόπο. Το σίγουρο είναι ότι η συναναστροφή όλων με τις διεθνείς εκθέσεις βιβλίου στην Ευρώπη και αλλού είχε καταδείξει ότι οι υπαίθριες εκθέσεις είχαν κλείσει πια τον κύκλο τους. Κι ότι κάτι διαφορετικό χωρούσε και στην Ελλάδα.
Η 1η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Scripta πραγματοποιήθηκε από τις 19 ως τις 23 Μαΐου του 2004, με άλλη κυβέρνηση (της Νέας Δημοκρατίας), με άλλον υπουργό Πολιτισμού και με άλλους επικεφαλής στο τότε ΕΚΕΒΙ. Και ήταν μια καλή αρχή παρά τις αρχικές επιφυλάξεις (έως εχθρικές συμπεριφορές) των επαγγελματιών του βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Όχι ότι έγινε και αμέσως αποδεκτή και από τους Αθηναίους εκδότες, που σήκωναν -πράγματι- το μεγαλύτερο βάρος της διοργάνωσης και τα περισσότερα έξοδα (λόγω μετακίνησης).
Τα χρόνια πέρασαν. Η Scripta έγινε ΔΕΒΘ, φιλοξένησε αφιερώματα, περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένα, αρκετούς ξένους συγγραφείς, πλήθος εκδηλώσεων και φυσικά χιλιάδες βιβλία. Και έγινε το ετήσιο ραντεβού των ανθρώπων του βιβλίου, όπως εκείνο που είχε καθιερώσει χρόνια πριν και ο κόσμος του κινηματογράφου. Στην ίδια πόλη, που την αγαπήσαμε πολύ και μας έγινε συνήθεια. Και μάθαμε επίσης, ότι τον μήνα Μάιο, στη Θεσσαλονίκη δεν παίρνουμε ποτέ εσπαντρίγιες, γιατί βρέχει ανά πάσα στιγμή.Προσπαθώντας να εξομοιωθεί με τις υπόλοιπες διεθνείς εκθέσεις, η ΔΕΒΘ ενέταξε και τον θεσμό της τιμώμενης χώρας στο πλαίσιό της (με καλύτερες διοργανώσεις εκείνες που τιμώμενη χώρα ήταν η Γαλλία, η Γερμανία και οι αραβικές χώρες -αφιέρωμα που συνέπεσε με την «Αραβική Άνοιξη»). Δεν ήταν ακριβώς διεθνής. Περισσότερο οι εν Ελλάδι πρεσβείες είχαν τα περίπτερά τους (τα πιο μοναχικά και άδεια της έκθεσης πάντα) και τον διεθνή τόνο έδινε πάντα η τιμώμενη χώρα. Δεν υπήρχαν πολλοί ξένοι ατζέντηδες, δεν γινόταν αλισβερίσι αγοράς και πώλησης δικαιωμάτων -έτσι κι αλλιώς η τεχνολογία καλύπτει νωρίτερα αυτή τη διαδικασία.
Είχα να βρεθώ στις εκδηλώσεις της ΔΕΒΘ από το 2015, δύσκολη χρονιά για όλους, και για την ΔΕΒΘ.
Βρέθηκα φέτος. Είδα παλιούς και νέους συναδέλφους, τους συγγραφείς, τους εκδότες, εκείνους που πάντα στέκονται οι ίδιοι στο περίπτερό τους και συνομιλούν με τους εν δυνάμει αγοραστές ενός βιβλίου, ή τους γνώριμους πωλητές, αθόρυβους στυλοβάτες της επαφής του βιβλίου με το κοινό του.
Χωρίς το άγχος του ρεπορτάζ, παρά μόνο με τη σκευή της εμπειρίας και της συγκριτικής μνήμης, διαπίστωσα την αισθητική βελτίωση (με πολλά συν) του εκθεσιακού χώρου και των περιπτέρων. Από πέρυσι, διευθυντής της ΔΕΒΘ είναι ο δημοσιογράφος και μεταφραστής Μανώλης Πιμπλής, που γνωρίζει καλά τα θέματα και τους ανθρώπους του βιβλίου. Με πολύ περισσότερους χώρους για εκδηλώσεις φέτος, με τιμώμενη τη Γαλλοφωνία και με κεντρικό αφιέρωμα «Η Δημοκρατία τον 21ο αιώνα» και, κυρίως, με πάρα πολλές εκδηλώσεις. Περίπου 500 -από Πέμπτη απόγευμα μέχρι Κυριακή απόγευμα. Ενδεικτικά, μόνο το Σάββατο, παραδοσιακά την ημέρα με τον περισσότερο κόσμο, μέτρησα στο πρόγραμμα 113 εκδηλώσεις!!! Φυσικό είναι να υπάρχουν προβλήματα ήχου, να επικαλύπτονται ομιλίες, να ενοχλείται μια εκδήλωση από τις συναντήσεις και τις αγκαλιές στους διαδρόμους, αλλά αυτή είναι συνήθως η κατάσταση σε τέτοιες εκδηλώσεις. Και εντάσσεται στα καλά της ζωντάνιας και της γιορτής.
Έχοντας εικόνα άλλων εκθέσεων, διαπίστωσα ότι η φετινή είχε σαφώς περισσότερους επισκέπτες, έφερε ασφαλώς μεγάλες κατηγορίες κοινού της Θεσσαλονίκης στους χώρους της έκθεσης, μιας που στη Θεσσαλονίκη οι διαπροσωπικές σχέσεις λειτουργούν αλλιώς και πιο ισχυρά. Έτσι, πολλοί φίλοι και γνωστοί των παρουσιαζόμενων συγγραφέων στήριζαν τις εκδηλώσεις (είχαν σχεδόν όλες από αξιοπρεπές κοινό έως πολύ κόσμο), έκαναν παραλλήλως τη βόλτα τους στους χώρους της HELEXPO, αγόραζαν και τα φυτά τους από την παράλληλη ανθοκομική έκθεση στους αύλιους χώρους της Διεθνούς Έκθεσης, έβλεπαν γνωστούς και φίλους, έκαναν την έξοδό τους και ίσως αγόραζαν και κάποια βιβλία. Γιατί σύμφωνα με τις απόψεις αρκετών εκδοτών, οι πωλήσεις των βιβλίων δεν πήγαν πολύ καλά φέτος. Το έβλεπε κανείς και δια γυμνού οφθαλμού από τις τσάντες που δεν κουβαλούσε το πλήθος που κινούνταν στους χώρους της έκθεσης. Αυτό είναι το ένα στοιχείο, σίγουρα όχι φετινό.
Το άλλο στοιχείο είναι η κατεύθυνση πολιτικοποίησης που έφεραν αρκετές από τις εκδηλώσεις. Με την παρουσία πολλών πολιτικών, κυρίως κυβερνητικών πολιτικών. Με την ανάκληση της ιστορικής μνήμης και την ανάλογη συγκίνηση που την ακολουθεί. Κάτοικοι της πόλης, που γνωρίζουν καλά το κοινό της και τους χώρους απ’ όπου προέρχεται αυτό το κοινό, μιλούσαν για μαζική «κάθοδο» στη ΔΕΒΘ πολλών επαγγελματικών κλάδων.
Και φέτος ήταν ιδιαιτέρως έντονη η παρουσία διαφόρων βαθμίδων του κλήρου και η παρουσίαση βιβλίων που αφορούν την ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Ασφαλώς και σε μια έκθεση βιβλίου (πάει να πει σε μια έκθεση για τις ιδέες και τις ζυμώσεις των ιδεών) χωράει ασφαλώς και ο ρόλος της θρησκείας και οι αναζητήσεις για τον ρόλο της στις σύγχρονες κοινωνίες. Ελειπε όμως μια διαφορετική συζήτηση-εκδήλωση για άλλα δόγματα, για τις διαφορετικές θρησκείες και τον ρόλο τους, για το κατά πόσο οι θρησκευτικές αντιλήψεις μπλοκάρουν τις κοινωνικές αντιλήψεις. Ισως σε μια έκθεση βιβλίου στην καρδιά των Βαλκανίων να ήταν πολύ ενδιαφέρουσα μια τέτοια θεματική σ’ ένα κεντρικό αφιέρωμα.
Η αλήθεια είναι ότι πολλοί άνθρωποι ίσως μπήκαν για πρώτη φορά στη ΔΕΘΒ κι αυτό είναι θετικό, μιας που τα πρώτα χρόνια όλοι θεωρούσαν ότι η Έκθεση Βιβλίου είναι εκείνη η παλιά, στην Παραλία της Θεσσαλονίκης• αλλά αρκετές φορές, αυτή η είσοδος έμοιαζε με καθήκον: τοπικό, συγγενικό, φιλικό, πολιτικό. Και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που συζητούσαν ότι αυτή τη φορά ο σχεδιασμός αρκετών από τις εκδηλώσεις της Έκθεσης «συνομιλούσε» με τις επερχόμενες πολλές εκλογές: δημοτικές, περιφερειακές, βουλευτικές. Πέρασαν πολλοί υπουργοί από την έκθεση, την εγκαινίασε ο πρόεδρος της Βουλής, Νίκος Βούτσης, αφού η ΔΕΒΘ πραγματοποιείται με τη στήριξη της Βουλής των Ελλήνων (με τη παρουσία του υφυπουργού Πολιτισμού Κωνσταντίνου Στρατή στα εγκαίνια το βράδυ της περασμένης Πέμπτης)• η Λυδία Κονιόρδου πήγε στη Θεσσαλονίκη, μετείχε σε εκδηλώσεις και γύρισε όλα τα περίπτερα την επόμενη μέρα• έγιναν εκδηλώσεις «συνεδριακού χαρακτήρα» όπως ειπώθηκε -όλα χωρούσαν στο αφιέρωμα «Η Δημοκρατία τον 21ο αιώνα». Και οι μνήμες της παλιάς Αριστεράς, και οι άνθρωποί της, και οι σύγχρονοι ιδεολογικοί προβληματισμοί.
Αυτή τη φορά η ΔΕΒΘ σε αρκετές στιγμές της έμοιαζε να γίνεται ένα ακόμα εργαλείο επικοινωνιακής πολιτισμικής πολιτικής του κυβερνώντος κόμματος και οπωσδήποτε απόπειρα επίδειξης δύναμης στην τοπική κοινωνία. Και στην κεντρική πολιτική σκηνή. Κι αυτός είναι ένας μεγάλος κίνδυνος. Για οποιαδήποτε έκθεση βιβλίου. Με οποιαδήποτε κυβέρνηση.
ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ
Φωτογραφία Εξωφύλλου: Φανή Τρυψάνη
