Η ηθοποιός και σκηνοθέτις Παρασκευή Καλογεράκη γράφει στο artplay.gr με αφορμή την παράσταση “Ο Άνθρωπος Αντίγραφο” του Σαραμάγκου, για το “μεταφυσικό πείραμα ” του συγγραφέα που όπως λέει “διαμορφώνει συνεχώς τον τρόπο σκέψης της και έχει
μεταβάλει σημαντικά τον τρόπο που παρατηρεί, κατανοεί ή συγχωρεί κατά περίπτωση”.
«Μια συνηθισμένη μέρα, στα 23 μου χρόνια, φοιτήτρια στη Φιλοσοφική, παρακολουθούσα στο αμφιθέατρο της σχολής ένα ακόμη μάθημα για τη Φιλοσοφία της Αισθητικής. Η θαυμάσια και νεαρή καθηγήτρια (εξαιρετική “εξαίρεση” στο υπέρβαρο ηλικιακό μέσο όρο των καθηγητών μας) παρουσίαζε τις βασικές θέσεις του Μερλώ-Ποντύ σχετικά με την πιθανότητα ανακάλυψης του “είναι” ενός πλάσματος αν το κοιτάξουμε ως σύνολο και μόνο για το πρώτο δευτερόλεπτο. Θυμάμαι ότι έστρεψα το βλέμμα μου στο παράθυρο και προσπάθησα να κοιτάξω με αυτόν τον τρόπο ένα δέντρο. Η οριστική, διακριτική μελαγχολία που με κατέλαβε και η μόνιμη πλέον αίσθηση εγκλωβισμού στο αστικό τοπίο να ήταν “αυτό”;
Δέκα χρόνια μετά, όταν άρχισα να διαβάζω τα έργα του Σαραμάγκου, το ένα μετά το άλλο, έπεσα πάνω σε μια δική του ανάμνηση για την γιαγιά και τον παππού του: “Ήταν καθισμένη στην πόρτα ενός σπιτιού που όμοιό του δεν νομίζω ότι υπήρξε ξανά, γιατί μέσα του έζησαν άνθρωποι που μπορούσαν να κοιμούνται με τα γουρούνια σαν να ‘ταν παιδιά τους, άνθρωποι που λυπούνταν να φύγουν από τη ζωή, μόνο και μόνο γιατί ο κόσμος είναι όμορφος, άνθρωποι, σαν τον παππού μου τον Ζερόνιμο, βοσκό και αφηγητή ιστοριών, που όταν προαισθάνθηκε πως ο θάνατος ερχόταν να τον πάρει, πήγε και αποχαιρέτησε τα δέντρα του κήπου του, ένα προς ένα, αγκαλιάζοντάς τα και κλαίγοντας, γιατί ήξερε πως δεν θα τα ξανάβλεπε.” Ο Σαραμάγκου ζήτησε να ταφεί στην αυλή του Ιδρύματος Σαραμάγκου στην Πορτογαλία κάτω από την αγαπημένη του ελιά που έφεραν από αυτόν τον κήπο, του παππού του.
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου είναι ένας από τους (μέχρι στιγμής) τρεις-τέσσερις συγγραφείς που διαμορφώνουν συνεχώς τον τρόπο σκέψης μου, στην περίπτωσή του όμως έχει μεταβάλει σημαντικά και τον τρόπο που παρατηρώ, κατανοώ ή συγχωρώ κατά περίπτωση. Εγώ, οι άλλοι, ο ένας, τα όριά μου, η ελευθερία μου, οι άλλες “ελευθερίες”, πόσο ξεχωριστή είμαι, πόσο ανήκω σε ένα σύνολο, ποιος προηγείται, πότε πρέπει να υποχωρώ, πότε είναι η σειρά μου;
Ο Άνθρωπος Αντίγραφο είναι άλλο ένα μεταφυσικό πείραμα του Σαραμάγκου, την εξέλιξη του οποίου παρακολουθούμε επί σκηνής. Όταν συναντήσεις κάποιον ίδιο με σένα, που φέρει πάνω του τα ίδια σημάδια, αυτά που απέκτησες όταν έπεσες από το ποδήλατο ή χτύπησες στο κυνηγητό, νιώθεις λιγότερο σημαντικός, φοβάσαι, θυμώνεις ή δέχεσαι; Τα αποτελέσματα του πειράματος φιλτράρονται από την Ανάγκη και το Συμφέρον, σύμφωνα με τον Σαραμάγκου. Προσωπικά και σαφώς υποθετικά αποτελέσματα εξάγονται από τον κάθε ένα ξεχωριστά».
Παρασκευή Καλογεράκη
