“Το “Κουκλόσπιτο ή Νόρα” είναι ένα έργο τόσο τολμηρό που ακόμα και σήμερα σοκάρει”, ομολογεί στο artplay.gr η Μαρία Μαγκανάρη με αφορμή τη σκηνοθεσία της παράστασης στο ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων.” Ο Ίψεν βάζει στο μικροσκόπιο την οικογένεια, το γάμο, την μητρότητα- έννοιες που παραδοσιακά θεωρούνται “ιερές”- και δεν τους χαρίζεται καθόλου”, προσθέτει και συνεχίζει: “Ανεπανόρθωτα πληγωμένος ο ίδιος απ’ το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε (από νεαρή ηλικία σταμάτησε συνειδητά να έχει σχέσεις με τους γονείς του), αφιερώνει ένα μεγάλο κομμάτι του έργου του στην αποκάλυψη των μυστικών και των ψεμάτων που θάβονται εντός της οικογένειας. Στα έργα του Ίψεν δεν βλέπουμε ποτέ την “τέλεια” οικογένεια- όπως εξάλλου δεν θα δούμε ποτέ την “τέλεια” κοινωνία. Ως μικρογραφία της κοινωνίας, η οικογένεια αναπαράγει όλες τις αναλογίες σχέσεων εξουσίας και κοινωνικών ρόλων, και όλη την υποκρισία της.
Στη “Νόρα” ειδικά, εξετάζει αυτό που, χρόνια αργότερα, θα ονομαστεί “το γυναικείο ζήτημα”, θέτοντας ερωτήματα που, όσο παράξενο κι αν φαίνεται, δεν έχουν απαντηθεί μέχρι σήμερα.
Η ηρωίδα του έργου, μια φαινομενικά χαρακτηριστική περίπτωση καλής συζύγου και μητέρας, έχει ένα μυστικό που κινδυνεύει ν’αποκαλυφθεί. Οχτώ χρόνια πριν πήρε μια πρωτοβουλία που λίγες γυναίκες εκείνης της εποχής θα έπαιρναν. Αυτό το μυστικό που τόσα χρόνια κρατάει, θ’αποτελέσει εν τέλει το κλειδί της συνειδητοποίησής της και της πορείας της προς την χειραφέτηση. Όταν όλα έρχονται στο φως, η Νόρα θα δει καθαρά τη σχέση της με τον σύζυγό της, τον Τόρβαλντ, την μεταξύ τους ανισότητα, τη χειραγώγηση και την υποκρισία.
Πώς μπορεί μια γυναίκα ν’αναζητήσει την ταυτότητά της στο πλαίσιο μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας; Πώς μπορεί ν’αυτοπραγματωθεί ως άτομο- πέρα απ’τους “αυτονόητους” ρόλους της συζύγου και της μητέρας; Ο Ίψεν θέτει αυτά τα ερωτήματα το 1879. Σήμερα, 140 χρόνια μετά, διάφοροι κύκλοι ανοίγουν δημόσιες συζητήσεις, για παράδειγμα, σχετικά με το αυτονόητο δικαίωμα της γυναίκας στο ίδιο της το σώμα και στην επιλογή της να κυοφορήσει ή όχι. Δεν είναι θλιβερό;
Η παράσταση:
Δουλεύοντας τη “Νόρα”, προσπαθήσαμε ν’ αντιληφθούμε τις σκοτεινές περιοχές του κειμένου (που ποτέ δεν αποκαλύπτονται από την πρώτη ανάγνωση) και τον πυρήνα των σχέσεων των προσώπων. Αυτό το πλέγμα των σχέσεων είναι και η βάση της κατανόησης των ρόλων. Δηλαδή, η Νόρα δεν υπάρχει από μόνη της, ο ρόλος της δομήθηκε σε σχέση με το πώς αλληλεπιδρά με τον Τόρβαλντ, πώς μιλά στα παιδιά της, πώς αντιμετωπίζει τη νεοαφιχθείσα φίλη της Κριστίνα, πώς μισεί τον Κρόγκσταντ αλλά και πώς ταυτίζεται μαζί του, πώς παίζει με τον Ρανκ κ.ο.κ.
Οι κρυφές και φανερές σχέσεις μας οδήγησαν στη διερεύνηση της έννοιας του βλέμματος. Ποιος κοιτάει τι; Ποιος κάνει ότι δεν βλέπει; Τι φαίνεται και τι κρύβεται; Ερωτήματα που υπήρξαν καθοριστικά για την παράσταση. Εξ ου και η σκηνοθετική επιλογή να είναι παρόντες στις παρυφές της σκηνής οι ηθοποιοί τις στιγμές που δεν δρουν επί σκηνής. Αυτή η συνθήκη μας αποκάλυψε πολλά σε σχέση με τα περίφημα «Ιψενικά τρίγωνα».
Άλλη κρίσιμη έννοια για την παράσταση υπήρξε η έννοια του «μέσα» και του «έξω». Το έργο ξεκινά με τη Νόρα ν’ αδιαφορεί για το εκτός του σπιτιού της. “Έξω” βρίσκονται οι διάφοροι «ξένοι» που δεν την αφορούν. Στο τέλος του έργου η μετατόπισή της είναι τεράστια: η Νόρα αφήνει το «κουκλόσπιτό» της για να ανακαλύψει τι συμβαίνει εκτός. Έχει παρεμβληθεί η τραγική αποκάλυψη ότι ο Ξένος τελικά βρισκόταν μέσα στο ίδιο της το σπίτι- ήταν ο ίδιος της ο σύζυγος.
Το στοιχείο της μεταμόρφωσης, παρόν στο έργο τόσο ως μασκάρεμα, όσο και ως υιοθέτηση ρόλων-ταυτοτήτων από την κεντρική ηρωίδα, υπήρξε επίσης καθοριστικό.
Τέλος, η παράσταση χαρακτηρίζεται απ’την επιλογή της ζωντανής μουσικής επί σκηνής (τσέλο: Ανδρομάχη Βαλαή) που καθρεφτίζει την επώδυνη ψυχική διαδρομή της Νόρας.
Μαρία Μαγκανάρη
Η ταυτότητα της παράστασης:
Νόρα του Ερρίκου Ίψεν – Μια παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων.
Μετάφραση: Γιώργος Σκεύας
Σκηνοθεσία: Μαρία Μαγκανάρη
Συνεργάτις δραματουργός: Σοφία Ευτυχιάδου
Σκηνικά-κοστούμια: Ευαγγελία Κιρκινέ
Μουσική: Τατιάνα Ζωγράφου
Φωτισμοί-βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Γοζαδίνου
Παίζουν: Βίκυ Κατσίκα (Νόρα), Γιωργής Τσαμπουράκης (Τόρβαλντ), Γιάννης Κοντός (Ρανκ), Χαρά Ζησιμάτου (Λίντε), Βαγγέλης Χατζηνικολάου (Γκρόγκσταντ).
Τσέλο επί σκηνής: Μάχη Βαλαή.
Ενορχήστρωση – μεταγραφή: Θωμάς Κοντογεώργης
Στην ηχογραφημένη μουσική παίζουν: Βαγγέλης Ζωγράφος (κοντραμπάσο), Πάνος Κανελλόπουλος (μαντολίνο), Θωμάς Κοντογεώργης (πιάνο), Μιχάλης Πορφύρης (βιολοντσέλο).
Μίξη – ηχογράφηση: Νίκος Πλατύραχος
Χριστουγεννιάτικη μουσική: Διασκευή του Das Perlenhalsbnand Nr. 1
Cry me a river: Words and music by Arthur Hamilton.
