Λίγες ώρες πριν το «Greek Sale» των Bonhams η επικεφαλής Αναστασία Ορφανίδου μιλά αποκλειστικά στην Ειρήνη Πιτσόλη και το artplay.gr για τη μεγάλη δημοπρασία του Λονδίνου και τα έργα που θα διατεθούν, ενώ μεταφέρει την εμπειρία της για το τι καθορίζει την αξία ενός έργου , τη διαχρονικότητα ενός ζωγράφου, αλλά και τη θέση της ελληνικής τέχνης στο εξωτερικό. Αποκαλύπτει επίσης την άγνωστη και περιπετειώδη ζωή ζωγραφικών έργων του Γκίκα, αλλά και του Παρθένη, που δεν αναρτήθηκαν ποτέ στο Δημαρχείο της Αθήνας και παρέμειναν αθέατα, έως και το θάνατό του, στο εργαστήρι του.
Πιστός στο ραντεβού του με την ελληνική τέχνη ο οίκος Bonhams διοργανώνει διαδικτυακά στις 18 Νοεμβρίου, το φθινοπωρινό Greek Sale, στις 14:00 ώρα Αγγλίας. Στη δημοπρασία θα διατεθούν προς πώληση 120 αριστουργήματα που φέρουν τις υπογραφές τόσο μεγάλων δασκάλων της ελληνικής ζωγραφικής όσο και σπουδαίων σύγχρονων καλλιτεχνών. Παράλληλα βλέπουμε ότι τα εκθέματα καλύπτουν όλες τις εποχές της ελληνικής ζωγραφικής και συναντάμε σε αυτά όλα τα ρεύματα της σύγχρονης τέχνης καθώς και μια πληθώρα τεχνικών και τεχνοτροπιών.
Στα «top lot» της δημοπρασίας συναντάμε ένα εξαιρετικό έργο του Γιάννη Μόραλη , το «Ερωτικό»
την θαυμάσια «Ομηρική σκηνή» του Νίκου Εγγονόπουλου,
ένα εντυπωσιακό έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη με τίτλο «Ευημερία»
«Το πανηγύρι στον Πειραιά για την παραλαβή του νέου Κονιάκ», του Θεόφιλου
και μία σπουδαία θαλασσογραφία του Κωνσταντίνου Βολανάκη.
Περιλαμβάνονται επίσης έργα τέχνης από τους Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Γιάννη Τσαρούχη, Αλέκο Φασιανό, Κωνσταντίνο Βολανάκη, Γεώργιο Μπουζιάνη, Θεόδωρο Στάμο, Κωνσταντίνο Παρθένη, Νικόλαο Γύζη, Νίκο Εγγονόπουλο, Νικηφόρο Λύτρα, Διαμαντή Διαμαντόπουλο, Θεόφιλο, Γιάννη Μόραλη, Παναγιώτη Τέτση, Αλέξη Ακριθάκη, Λουκά Σαμαρά, Σπύρο Παπαλουκά, Γιάννη Γαΐτη και πολλούς ακόμα.
Λίγο πριν την μεγάλη δημοπρασία ζητήσαμε από την επικεφαλής στο Greek Sale του οίκου Bonhams να μας μιλήσει για αυτή αλλά και για τη θέση της ελληνικής τέχνης στο εξωτερικό.
-Κυρία Ορφανίδου με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή των έργων που θα παρουσιάσετε στη δημοπρασία της 18ης Νοεμβρίου;
«Παρουσιάζοντας έργα που κυμαίνονται από το τέλος του 19ου αιώνα έως σήμερα, οι πωλήσεις ελληνικής τέχνης στον οίκο Bonhams στοχεύουν στο να δώσουν μία μοναδική προοπτική στη σύγχρονη εικαστική ιστορία μιας χώρας που είναι διάσημη κυρίως για το αρχαίο της πολιτιστικό παρελθόν. Πραγματοποιούμε δύο δημοπρασίες ελληνικής τέχνης κάθε χρόνο στο Λονδίνο, οι οποίες περιλαμβάνουν έργα Ελλήνων και Ευρωπαίων καλλιτεχνών που χρονολογούνται από τα τέλη του 18ου αιώνα έως και σήμερα. Με την πάροδο των ετών, γίναμε κορυφαίοι εμπειρογνώμονες σε αυτόν τον ειδικό τομέα, επιτυγχάνοντας μερικά αποτελέσματα ρεκόρ για καλλιτέχνες, όπως ο Νικόλαος Γύζης, ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, ο Γιάννης Μόραλης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκα και ο Γιάννης Τσαρούχης».
–Υπάρχει κάποιο έργο από αυτά που θα διατεθούν προς πώληση που μπορεί να θεωρηθεί «σπάνιο» ή με κάποια πολύ ιδιαίτερη ιστορία;
«Τα έργα του Παρθένη «Ευημερία», και «Άγγελος»
καθώς και το έργο του Γκίκα «Τοπίο»
Το 1940 ο Παρθένης θεωρούνταν ήδη ένας από τους σπουδαιότερους εν ζωή ζωγράφους και πατέρας του κινήματος του ιμπρεσιονισμού στην Ελλάδα. Ο τότε υπουργός –κυβερνήτης των Αθηνών το 1939, Κώστας Κοτζιάς και ο Δήμαρχος Αμβρόσιος Πλυτάς, επιθυμώντας να ολοκληρώσουν το πρόγραμμα διακόσμησης του Δημαρχείου, αποφάσισαν να αναθέσουν στον Παρθένη να διακοσμήσει μία αίθουσα στον πρώτο όροφο του δημαρχείου. Ο ζωγράφος διαπραγματεύτηκε και συμφώνησε να δημιουργήσει 12 έργα και να πληρωθεί 800.000 δραχμές – ένα τεράστιο ποσό για εκείνη την εποχή . Μετά από ψηφοφορία από το δημοτικό συμβούλιο, η σύμβαση υπογράφηκε στις 18 Απριλίου 1940, παρέχοντας περίοδο είκοσι μηνών για την παράδοση δώδεκα ανεξάρτητων έργων. Ενώ ο Παρθένης τήρησε την συμφωνία , ο Δήμος Αθηναίων, λόγω του ξεσπάσματος του ελληνοιταλικού πολέμου και της γερμανικής κατοχής που ακολούθησε, δεν μπόρεσε να υλοποιήσει τη σύμβαση. Μετά τον πόλεμο, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ο Δήμος Αθηναίων, υπό τον δήμαρχο Κώστα Κοτζιά, έδειξε ένα νέο ενδιαφέρον για την απόκτηση των έργων στην τιμή που είχε συμφωνηθεί πριν από τον πόλεμο. Ωστόσο, ειδικά μετά τη δραματική υποτίμηση της δραχμής στις 9 Απριλίου 1953, το συμφωνηθέν ποσό είχε χάσει σχεδόν όλη την πραγματική του αξία. Ο Παρθένης είδε την προτεινόμενη συμφωνία ως υποτιμητική για το έργο του και την απέρριψε χωρίς δισταγμό. Έτσι , τα έργα παρέμειναν στο εργαστήριό του αθέατα από το κοινό μέχρι το θάνατο του καλλιτέχνη το 1967.
Η «ευημερία» είναι ένα από τα δώδεκα προαναφερθέντα αλληγορικά έργα που δημιουργήθηκαν τότε μαζί με τους «διπλούς άξονες», την «αρμονία» και τον «άγγελο / πειθαρχία». Μνημειακά σε ποιότητα και αξία, αυτά τα καλά τεκμηριωμένα έργα καθιστούν όλα τα συνθετικά στοιχεία του Παρθένη ξεχωριστό επίσημο λεξιλόγιο: περιορισμένη παλέτα, άυλα σχήματα, αριστοτεχνική σχεδίαση και αραιά, ημιδιαφανής εφαρμογή του χρώματος.
Ο Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας αναγνωρίζεται διεθνώς ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους. Έργα του υπάρχουν στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας, στο Μουσείο Μοντέρνας τέχνης ντε λα Βιλ ντε Παρίσι, στην Πινακοθήκη Tate στο Λονδίνο, στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και σε ιδιωτικές συλλογές παγκοσμίως. Η στενή του φιλία με τον Patrick Leigh Famor και τον John Craxton ήταν θέμα περαιτέρω εξέτασης και συζήτησης σε εκθέσεις διεθνούς αναγνώρισης.
Το έργο «Landscape» του 1971 δείχνει την ικανότητα του Γκίκα να δημιουργεί το δικό του πλούσιο οπτικό και στιλιστικό λεξιλόγιο. Ένα αρμονικά ισορροπημένο σύμπαν που επηρεάζεται από τον Cezanne και τους κυβιστές αλλά τελικά συνδέθηκε με το μοναδικό φως του τοπίου της πατρίδας του. Το Landscape βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή από το 1971, το έτος δημιουργίας του και είναι η πρώτη φορά που εκτίθεται ή παρουσιάζεται στην αγορά της τέχνης».
-Από τα εκθέματα της δημοπρασίας υπάρχει κάποιο ή κάποια που θα χαρακτηρίζατε «αγαπημένα» σας;
«Το έργο του Νικόλαου Γκύζη «Η παλέτα του καλλιτέχνη»
το έργο του Κωνσταντίνου Βολανάκη «Άφιξη»
το «Ερωτικό» του Γιάννη Μόραλη
Το «Τοπίο» που προαναφέραμε του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, και το «Πορτραίτο ενός νεαρού άνδρα» του Γιάννη Τσαρούχη (λοτ 3)»
-Ο οίκος Bonham’s επί σειρά ετών στηρίζει την ελληνική τέχνη διοργανώνοντας δύο φορές το χρόνο το «Greek Sale». Ποια πιστεύετε ότι είναι η θέση της ελληνικής τέχνης στο εξωτερικό; Υπάρχει ενδιαφέρον από τους ξένους συλλέκτες για τα έργα των Ελλήνων ζωγράφων;
«Η ελληνική τέχνη στο εξωτερικό παραμένει μία εξειδικευμένη αγορά . Παρόλα αυτά η διεθνής έκθεση των Greek Sale ενισχύει την διασπορά και την παρουσίασή της. Το ενδιαφέρον ξένων συλλεκτών εστιάζεται κυρίως στους καλλιτέχνες της γενιάς του ’30 αλλά και στους μεταπολεμικούς καλλιτέχνες όπως οι Στάμος, Λουκάς Σαμαράς, Αντωνάκος, Παύλος κα. Μεγάλο ενδιαφέρον για τις δημοπρασίες προέρχεται από Έλληνες του εξωτερικού».
-Η ιστορία της ελληνικής ζωγραφικής τα τελευταία 200 χρόνια χαρακτηρίστηκε από την αναζήτηση της ελληνικότητας στη θεματογραφία των ζωγράφων. Το αίτημα γι’ αυτή την αναζήτηση το είδαμε σε αρκετά «Greek Sale» του οίκου Bonham’s στο παρελθόν. Το συναντάμε και σε αυτήν την δημοπρασία;
«Το συναντάμε όχι μόνο σε αυτήν την δημοπρασία αλλά σε όλες της δημοπρασίες μας. Είναι κάτι το οποίο επαναφέρεται στην ιστορία της ελληνικής τέχνης, στην θεματολογία των έργων , στην παλέτα των καλλιτεχνών και διαχέεται ανεξαρτήτως της καλλιτεχνικής απόδοσης , ρεαλιστικής όπως η “Άφιξη” του Κωνσταντίνου Βολανάκη, μοντέρνας όπως του Σπύρου Παπαλουκά «Ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα»
σουρεαλιστικής όπως του Γιώργου Δέρπαπα το «Ηλιοβασίλεμα»
μεταφυσικής όπως του Νίκου Εγγονόπουλου η «Ομηρική Σκηνή» ή αφαιρετικής όπως του Θεόδωρου Στάμου «Ο ήλιος των Δελφών»
-Η ιστορία του «Greek Sale» στον οίκο Bonham’s έχει δείξει ότι η δημοπρασία καλύπτει και τους πιο απαιτητικούς. Κάθε φορά παρουσιάζονται υψηλής ποιότητας, αισθητικής και τεχνοτροπίας έργα τέχνης. Πόσο δύσκολο είναι να γίνεται κάθε φορά η επιλογή και πόση δουλειά και προετοιμασία απαιτεί κάτι τέτοιο;
«Η επιλογή των έργων κυρίως βασίζεται στην προσφορά των έργων το χρονικό διάστημα πριν από μία δημοπρασία και είναι μία διαδικασία που κρατάει από 4 – 5 μήνες. Αφότου ολοκληρώσουμε την συλλογή γίνεται η απαραίτητη έρευνα και cross checking των έργων πριν δημοσιευτούν στον κατάλογό μας».
-Η πανδημία που «χτύπησε» τον πλανήτη δεν άλλαξε μόνο τις ζωές μας αλλά και τα δεδομένα στο χώρο της τέχνης. Η δημοπρασία της 18ης Νοεμβρίου θα γίνει ηλεκτρονικά. Θεωρείτε ότι η τέχνη περνάει γενικότερα σε μια νέα «digital» εποχή; Και ποιες άλλες αλλαγές βλέπετε να γίνονται;
«Ο χώρος της τέχνης προσαρμόζεται στις ανάγκες της κάθε εποχής. Παραδείγματος χάριν, πολλές δημοπρασίες πραγματοποιούνται πλέον διαδικτυακά λόγω της υποχρεωτικής φυσικής απουσίας των συμμετεχόντων στον χώρο της δημοπρασίας, αλλά νομίζω πως αυτό θα ήταν μια φυσική εξέλιξη του χώρου μας η οποία απλώς ήρθε λιγάκι προορά. Ήδη είχε παρατηρηθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό των πελατών μας προτιμάει το τηλεφωνικό bidding. Πλέον βλέπουμε ακόμη μεγαλύτερο online engagement με ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον από συλλέκτες του εξωτερικού το οποίο είναι πολύ ενθαρρυντικό για την μελλοντική εξέλιξη των δημοπρασιών μας».
-Τα τελευταία χρόνια που εστιάζεται το ενδιαφέρον των συλλεκτών; Σε έργα των παλιών δασκάλων και των ζωγράφων που δεν είναι πια στη ζωή ή στα έργα των σύγχρονων ζωγράφων;
«Και στα δύο. Νομίζω πως για τους ζωγράφους που δεν είναι εν ζωή και η παραγωγή των έργων τους έχει σταματήσει, ο οίκος δημοπρασιών αποτελεί μια μοναδική πλατφόρμα εύρεσης έργων τους καθώς η πλειοψηφία του καλλιτεχνικού τους έργου ανήκει πλέον σε ιδιωτικές συλλογές».
-Ποιοι είναι οι παράγοντες που καθορίζουν κατά τη γνώμη σας την τιμή ενός έργου τέχνης;
«Ποιότητα, σπανιότητα, η προέλευση του έργου, η βιβλιογραφία , η συμμετοχή σε εκθέσεις, η χρονολογία δημιουργίας του έργου , η κατάσταση στην οποία βρίσκεται, το μέγεθος».
-Ποιοι είναι οι αγοραστές της Ελληνικής τέχνης; Είναι μουσεία; Έλληνες και ξένοι επιχειρηματίες;
«Μέτα την ελληνική κρίση η αγορά από δημόσια ιδρύματα όπως τα μουσεία ελαχιστοποιήθηκε. Οι αγοραστές μας είναι κυρίως Έλληνες επιχειρηματίες, ξένοι συλλέκτες ,Έλληνες του εξωτερικού αλλά και πολύ φιλότεχνοι που απλά αγαπούν τα έργα των δημοπρασιών μας. Οι εκτιμήσεις των έργων καλύπτουν ένα μεγάλο οικονομικό φάσμα που επιτρέπει την συμμετοχή μιας μεγαλύτερη μερίδας του καλλιτεχνικού κοινού μας».
-Θα ήθελα να μου πείτε βασισμένη στην εμπειρία σας, ποιοι Έλληνες ζωγράφοι είναι τα «Best sellers» στην αγορά του Λονδίνου.
«Τσαρούχης, Μόραλης, Εγγονόπουλος»
-Παρατηρούμε ότι οι τιμές εκκίνησης των εκθεμάτων που παρουσιάζονται στο Greek Sale του Νοεμβρίου, είναι χαμηλότερες σε σχέση με το παρελθόν. Θεωρείτε ότι η κρίση της πανδημίας αλλά και η οικονομική κρίση που προηγήθηκε έφεραν μία «εξισορρόπηση» στις τιμές;
«Η αγορά της ελληνικής τέχνης έχει υπάρξει αρκετά σταθερή τα τελευταία χρόνια. Παραδείγματος χάριν παρά τις αντίξοες συνθήκες του COVID τον Μάιο η δημοπρασία μας ήταν ιδιαίτερα επιτυχής , συγκεντρώνοντας συνολικές πωλήσεις 1.8 εκατομμυρίου λυρών και συγκεκριμένα 65% of lots sold and 75% by value».
-Η αγορά ενός έργου τέχνης είναι «πολυτέλεια» ή ανάγκη; Και μπορεί να είναι μια συμφέρουσα επένδυση;
«Η αγορά ενός έργου μπορεί να είναι ένας υπέροχος συνδυασμός μιας χρηματικής επένδυσης και μιας συναισθηματικής σύνδεσης με ένα έργο. Κάθε έργο τέχνης εξιστορεί μια ιστορία και η συνύπαρξή μας με αυτή, μας συνδέει με τόπους , χρόνους και στιγμές που δεν θα μπορούσαμε να βιώσουμε διαφορετικά. Αυτό δεν είναι πολυτέλεια».
-Στο προηγούμενο Greek Sale του Μαΐου ο «μεγάλος νικητής» ήταν το έργο «Σύνθεση» του Γιάννη Μόραλη, το οποίο πουλήθηκε για 348.200 ευρώ. Θεωρείτε ότι θα συμβεί το ίδιο και με το «Ερωτικό»;
«Είναι ένα εμβληματικό έργο που έχει τραβήξει το ενδιαφέρον σπουδαίων Ελλήνων και διεθνών συλλεκτών και ελπίζω πάντα σε μια ευχάριστη έκπληξη».
-Πόσο θεωρείτε ότι επηρεάζει η δευτερογενής αγορά των δημοπρασιών την πρωτογενή αγορά των γκαλερί και ειδικότερα ως προς τις τιμές στα έργα των εν ζωή ζωγράφων;
«Η πρωτογενής αγορά και η δευτερογενής αγορά διαφέρουν πολύ και δεν είναι άμεσα συγκρίσιμες. Η δευτερογενής αγορά απευθύνεται σε καλλιτέχνες με ήδη αναγνωρισμένη καριέρα που έχουν διαπρέψει στην πρωτογενή αγορά. Θα σχολίαζα λοιπόν πως ιδιαίτερα για το έργο ενός σύγχρονου ζωγράφου η πορεία του στην αγορά των γκαλερί διαμορφώνει την μετέπειτα πορεία του στην δευτερογενή αγορά».
-Ποια θεωρείτε ότι είναι τα στοιχεία που πρέπει να διαθέτει ένας ζωγράφος ώστε να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης που θα αντέξει στο χρόνο, εκτός από το «ταλέντο»; Θεωρείτε ότι η ικανότητα να μην «επαναλαμβάνεται» και να εξελίσσει την τεχνική του είναι εξίσου σημαντικά;
«Νομίζω ότι το πιο σημαντικό στοιχείο είναι η αντίληψη. Σε τι κοινό απευθύνεται, ποιά είναι τα ερεθίσματά του, τι συμβαίνει στον διεθνή χώρο της τέχνης και πως συσχετίζεται ο ίδιος με αυτόν, αλλά και πως πρέπει να ενημερώνεται για τα δρώμενα στη διεθνή σκηνή της τέχνης. Όσον αφορά την τελευταία ερώτηση νομίζω πως οποιαδήποτε καλλιτεχνική φύση έχει την έμφυτη ανάγκη να εξελίσσεται και να δοκιμάζεται».
-Ποια είναι η πιο «δυνατή στιγμή» που θυμάστε από τα Greek sale που έχετε διοργανώσει;
«Η πιο σημαντική στιγμή για μένα ήταν η επιτυχής πώληση του εμβληματικού έργου του Γιάννη Μόραλη, «Πανσέληνος» διαδικτυακά. Το τμήμα μας ήταν το πρώτο που αποσύρθηκε από την έντυπη διαφήμιση και εξερεύνησε όλες τις δυνατότητες του διαδικτυακού μάρκετινγκ. Το γεγονός ότι ο αγοραστής του έργου ήταν για πρώτη φορά κάποιος που το διεκδίκησε και πλειοδότησε διαδικτυακά μου δημιούργησε ενθουσιασμό για τις προοπτικές που έχει η διαδικτυακή συναλλαγή σε μία εξειδικευμένη αγορά σαν αυτή της ελληνικής τέχνης».
-Ποιοι είναι οι στόχοι σας για το τμήμα ελληνικής τέχνης των Bonham’s για το επόμενο διάστημα;
«Ο κύριος στόχος μας είναι η συμβολή μας στην ευρεία διάδοση της ελληνικής μοντέρνας τέχνης σε διεθνές επίπεδο, αλλά και η στήριξη των Ελλήνων καλλιτεχνών που είναι άξιοι αναγνώρισης μεταξύ άλλων σπουδαίων ζωγράφων της παγκόσμιας ιστορίας της τέχνης».
Ειρήνη Πιτσόλη
