« Ο καλλιτέχνης για να έχει διάρκεια, το ταλέντο είναι το τελευταίο που θα παίξει ρόλο. Αν επαναπαυθεί στις δάφνες του, δεν είναι αυστηρός με τον εαυτό του, δεν ανατροφοδοτείται με νέο «υλικό», δεν αφουγκράζεται την εποχή του, δεν ρισκάρει και δεν μοιράζεται την γνώση και την εμπειρία όσων έχει κατακτήσει, θα βρει αργά ή γρήγορα «τοίχο». Η ασφάλεια είναι κακός σύμβουλος. Με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο, η αμερικάνικη φιλοσοφία του mentoring, βάσει της οποίας αν θες να είσαι πάντα μέσα στα πράγματα και να εξελίσσεσαι, σου χρειάζεται ένας μέντορας, ενώ θα πρέπει να είσαι κι εσύ μέντορας νεότερων ανθρώπων.
Ήταν ορόσημο για μένα, τα δύο χρόνια δίπλα στον Νίκο Κυπουργό. Ήταν μια πολύτιμη εμπειρία, που καθόρισε τον τρόπο που σκέφτομαι και αντιμετωπίζω τη μουσική και με απογείωσε σαν άνθρωπο. Είμαι δε ενθουσιασμένος για το ότι έγινε δεκτή η πρότασή μου από την εναλλακτική σκηνή της Λυρικής και τον Γιώργο Κουμεντάκη, να ξεκινήσουμε εκπαιδευτικά σεμινάρια, με την προσδοκία αυτό να «γεννήσει» νέα πράγματα, από μια ομάδα νέων καλλιτεχνών με άποψη και δημιουργικό μυαλό» λέει ο διεθνούς φήμης συνθέτης- sound artist Σταύρος Γασπαράτος, στη συνάντησή μας στη Θεσσαλονίκη, όπου ήρθε προσκεκλημένος από τον Γιώργο Χριστιανάκη και τον Δήμο Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Δημητρίων.
« Την προηγούμενη χρονιά ήταν αδύνατον να δεχτώ την πρόσκλησή του, λόγω των υποχρεώσεών μου στη Νέα Υόρκη, αλλά φέτος ήρθα με χαρά να παρουσιάσω το «expanded piano» στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, με τον αναντικατάστατο πλέον συνεργάτη μου Τάσο Μπιρμπίλη, που έχει την καλλιτεχνική επιμέλεια του φωτισμού της παράστασης. Ομολογώ, πως το πρόγραμμα που έχει οργανώσει φέτος ο Γιώργος Χριστιανάκης, όσον αφορά στον μουσικό τομέα του φεστιβάλ με έχει εντυπωσιάσει. Είναι όπως θα το είχα ονειρευτεί κι εγώ ο ίδιος στη θέση του».
« Στην πρώτη μας επικοινωνία, λίγες μέρες πριν, σε βρήκα στο Βερολίνο. Ετοιμάζεις κάτι εκεί;»
«Πηγαίνω συχνά στο Βερολίνο και για εμφανίσεις αλλά και γιατί εκεί συνεργάζομαι με την AD Noiseam , την εταιρία παραγωγής και διανομής των cd s μου. Το Βερολίνο είναι μια πόλη, όπου έχουν καταφέρει να αξιοποιήσουν την πολυπολιτισμικότητα. Κυριαρχεί μια μοναδική ενέργεια, δεν νιώθεις ξένος, σου δίνεται το δικαίωμα να δημιουργείς ως καλλιτέχνης. Η μουσική-καλλιτεχνική παιδεία του κόσμου και ένα κράτος, που λειτουργεί με οργάνωση, λογική και συνέπεια, έχουν κάνει θαύματα, χωρίς τεράστιους προϋπολογισμούς.
Αυτές τις μέρες, ήμουν εκεί μετά από πρόταση του χορογράφου – χορευτή Blenard Ajizaz (μέλος της ομάδας της διάσημης Γερμανίδας χορογράφου Sasha Waltz), να γράψω τη μουσική για την παράσταση, με τίτλο Fleeting Feathers, που χορογραφεί. Θα παρουσιαστεί τον Νοέμβριο στο φεστιβάλ της Καρλσρούης και τον Μάρτιο στο Βερολίνο. Η γνωριμία μας ξεκίνησε, πριν χρόνια στο Λονδίνο. Είχα γράψει τότε, τη μουσική για μια παράσταση της χορογράφου Αθηνάς Βάχλα, στην οποία ήταν χορευτής».
« Δεν είναι δύσκολο, να συνθέσεις για μια χορογραφία εξ αποστάσεως;»
« Κάθε άλλο. Είναι από τις ευκολότερες αναθέσεις σύνθεσης, γιατί στη χορογραφία τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η μουσική. Συζητήσαμε διεξοδικά με τον Blenard Ajizaz, παρακολούθησα κάποιες πρόβες και θα μου αποστέλλονται συνεχώς βίντεο με νέο υλικό, ενώ έχω στα χέρια μου και τα σκίτσα. Η χορογραφία θα ολοκληρωθεί, αφού τελειώσω τη σύνθεση μου, δεδομένου ότι, η μουσική είναι που την οδηγεί. Αντίθετα, κάτι αντίστοιχο για το θέατρο, είναι πολύ δυσκολότερη και σύνθετη διαδικασία».
« Σ’ αυτή την περίπτωση λαμβάνεις υπ’ όψη σου εκτός από το κείμενο και τους ηθοποιούς, που παίζουν στο θεατρικό έργο;»
« Σε μένα, όπως λέω συχνά στους σκηνοθέτες με τους οποίους καλούμαι να συνεργαστώ, δε λέει τίποτα το κείμενο, αν δεν είμαι εκεί, παρόν στις πρόβες και στην εξέλιξή τους. Είναι 1000% απαραίτητο να αφουγκραστώ την πρόβα, την ερμηνεία του ρόλου από τον κάθε ηθοποιό και τις ανάγκες του. Να ακούσω τους διαλόγους κι όχι να τους διαβάσω. Να εμβαθύνω, μέσα από τον τονισμό, τις σιωπές, την κάθε κίνηση και βλέμμα, αλλά και σκηνοθετική και σκηνογραφική λεπτομέρεια, στην ουσία και το νόημα του έργου. Αυτή, η βαθύτερη, ολοκληρωμένη ανάγνωση είναι που σε γοητεύει και σε βάζει, να θες να μπεις και να συνδημιουργήσεις, σε μια θεατρική παράσταση».
« Όταν όμως συνθέτεις για κινηματογραφικές ταινίες;»
« Στον κινηματογράφο, υπάρχει η παγίδα να κλέψεις την παράσταση και τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια σκηνή ή ταινία, όταν ο ρόλος που σου έχει ανατεθεί είναι να δώσεις το στίγμα της. Η μουσική δρα υπόγεια στο υποσυνείδητο και μπορεί να οδηγήσει το συναίσθημα στην κορύφωσή του, ακόμη κι όταν αυτό αφορά τη μουσική επένδυση ενός αποσπάσματος, όπου ακούγεται διακριτικά. Μου αρέσει να συνθέτω για τον κινηματογράφο, γιατί εμπεριέχει τη λεπτομέρεια, την ακρίβεια. Έχεις τη δυνατότητα να παγώσεις κάθε στιγμή, κοντινά ή μακρινά πλάνα και να δουλέψεις με όλες τις αισθήσεις, πάνω σε μια σταθερή εικόνα και την αλήθεια της. Από την άλλη, το θέατρο λειτουργεί σαν ένας ζωντανός οργανισμός, αφού κάθε μέρα, η ίδια παράσταση είναι διαφορετική στην απόδοσή της κι αυτό είναι εξίσου συναρπαστικό».
« Η πορεία σου τα τελευταία χρόνια δείχνει μια προτίμηση, σε δουλειές που εμπεριέχουν έντονα το στοιχείο της performance. Είναι προσωπική επιλογή και ανάγκη ή ακολουθείς το ρεύμα της εποχής σε πιο ανοιχτές μορφές έκφρασης;»
« Οι καλλιτέχνες έχουμε υποχρέωση να λειτουργούμε με ελευθερία, πέρα από τις γκρίζες ζώνες της τέχνης. Να ρισκάρουμε, να δοκιμάζουμε, να βγαίνουμε από την «ασφάλεια» της πεπατημένης οδού και να προτείνουμε, χωρίς να βάζουμε εμείς οι ίδιοι ετικέτες στους εαυτούς μας και στο τι κάνουμε. Η φιλοσοφία του mixed media, όπου όλες οι τέχνες συνυπάρχουν, η απήχηση των παραστατικών τεχνών και συνεργατικών συχνά project, που λαμβάνουν χώρα σε εναλλακτικούς πολυχώρους και event, που ονομάζονται φεστιβάλ, γιατί κάθε άλλος τίτλος θα περιόριζε το νόημά τους, έχουν προκύψει από την ανάγκη να στεγαστεί η δημιουργική σκέψη, που αποκλείεται από τα περισσότερα θέατρα και concert halls διεθνώς. Οι χώροι αυτοί κινούνται με μοναδικό γνώμονα την εμπορικότητα των επιλογών τους. Σίγουρα υπάρχουν και φεστιβάλ σαν αυτά που προανέφερα, που δεν διαθέτουν την απαιτούμενη ποιότητα και ουσία, αλλά αυτό συμβαίνει σε κάθε τομέα.
Σε προσωπικό επίπεδο βρίσκομαι σε μια συνεχή αναζήτηση, που στόχος μου είναι να μη σταματήσει ποτέ. Τα ταξίδια μου στο εξωτερικό, με βοηθούν στο να διευρύνω τους ορίζοντές μου, να ανανεωθώ, και να κάνω συνεργασίες και να συμμετέχω σε συνεργατικά project, έχοντας τη δυνατότητα να ρισκάρω και να εξερευνώ νέα πεδία έκφρασης. Η βαθιά αγάπη μου για την ηλεκτρονική μουσική και την τεχνολογία, σε συνδυασμό με την ανάγκη μου για συνεχή πειραματισμό, με οδήγησαν στο να εμπνευστώ και να υλοποιήσω το “expended piano” . Ένα project, που όταν το πρότεινα στο EMPAC ( Experimental Media and Performing Arts Center, Rensselaer Polytechnic Institute, Troy) στη Νέα Υόρκη και ζήτησα την μικρή αίθουσα για την παρουσίαση, ο Johannes Goebel, καλλιτεχνικός διευθυντής, μου έκανε την τιμή να διαθέσει την αίθουσα των 1.600 θέσεων, κρίνοντας πως είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα performance, αντάξια των υψηλών απαιτήσεων του κοινού του EMPAC (2014). Εκτός από την ευκαιρία να παρουσιάσω τη δουλειά μου, αυτή η παράσταση μου άνοιξε το δρόμο για σημαντικές συνεργασίες και γνωριμίες στον χώρο».
« Τι είναι ακριβώς το «expanded piano»;
Είναι μία εγκατάσταση – μουσικό έργο, εμπνευσμένη απ την ιδέα του “Prepared Piano,” ενός μηχανικά αλλοιωμένου πιάνο, που έγινε διάσημη από τις συνθέσεις του John Cage και άλλων, οι οποίοι τοποθετούσαν βίδες, ελάσματα και διάφορα αντικείμενα στις χορδές του πιάνου αλλοιώνοντας τον ήχο του. Με το «Expanded Piano» εξελίσσω την ιδέα αυτή, μετασχηματίζοντάς την σε μια πρωτότυπη ηλεκτρονική μορφή. Ένα ακουστικό πιάνο καλωδιώνεται με διαφόρων τύπων μικρόφωνα, που τοποθετούνται στο σώμα, τις χορδές και τον μηχανισμό του οργάνου. Με τη βοήθεια ενός υπολογιστή γίνεται ζωντανή επεξεργασία του σήματος των μικροφώνων και στην συνέχεια μοιράζεται σε μια περιφερειακή -surround πολυκάναλη εγκατάσταση, έτσι ώστε να δημιουργηθεί η αίσθηση ότι το κοινό βρίσκεται “μέσα” στο πιάνο, που λειτουργεί σαν ένας ηχητικός μεγεθυντικός φακός, που βάζει τον ακροατή σε ένα ηχητικό ταξίδι στο εσωτερικό του όργανο.
Είναι μια ευκαιρία να επικοινωνήσω μέσω της μουσικής με τους θεατές, ενώνοντας δύο διαφορετικούς κόσμους, την τέχνη και την τεχνολογία, καταργώντας όρια και συμβατικές θεωρήσεις. Η εγκατάσταση προσαρμόζεται κάθε φορά στην αίθουσα όπου παρουσιάζεται, κατόπιν μελέτης της ακουστικής του χώρου και προσαρμόζεται σ αυτόν. Έτσι το ίδιο έργο ακούστηκε για παράδειγμα, διαφορετικά στην performance στην Κύπρο, απ ότι στη Γερμανία λίγες μέρες αργότερα. Το σεμινάριο που δίνω κάθε φορά, μια μέρα πριν την παράσταση, σκοπό έχει τη διάδοση της ιδέας και την επικοινωνία με νέους μουσικούς, αλλά και την ενημέρωση του κοινού, για την καλύτερη κατανόηση της παράστασης, που θα παρακολουθήσει την επόμενη. Αρχίζει σε λίγο και σε προσκαλώ να έρθεις κι εσύ».
« Ευχαριστώ για την πρόσκληση, με ενδιαφέρει πραγματικά. Αλήθεια ποιος είναι ο επόμενος σταθμός σου;»
«Επόμενος σταθμός το ΝΥ BAM Opera House (όπου ξεκίνησαν οι Philip Glass & Bob Wilson ) Είναι μια συνεργασία που μου προτάθηκε από τον Jonah Bokaer, χορογράφο και visual artist. Με τον Jonah Bokaer, συνεργάστηκα πρώτη φορά στο project Triple Ehco. Ένα project, που μου ανατέθηκε από το Onassis Culture Center NY. Εκεί η Violain Husman, η curator του festival, μας «ταίριαξε» για αυτή την πολύ μεγάλη δουλειά και τώρα ανανεώνουμε τη συνεργασία μας. Ο τίτλος της μουσικής παράστασης είναι Rules of the game και χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος που τιτλοφορείται Recces εμφανίζομαι εγώ και στο τρίτο ο Φάρελ Ουίλιαμς. Η πρεμιέρα στην ΝΥ είναι στις 9 Νοεμβρίου και ακολουθεί παγκόσμια περιοδεία. Λίγο αργότερα, θα είμαι στο Λος Άντζελες, για ένα project που δεν είναι ακόμη ανακοινώσιμο».
« Στην Ελλάδα τι αναμένεται από δουλειές σου αυτό το διάστημα; »
« Οι πρεμιέρες τεσσάρων θεατρικών παραστάσεων: Αμλετ (Κακλέας – Δημοτικό θέατρο Πειραιά) ,Lampentusa (Θεοδωρόπουλος – θέατρο του νέου κόσμου), Απο την σιωπη ως την ανοιξη (Λίλλυ Μελλεμε – θέατρο Χορν), Πίθηκος (Βλουτής – θέατρο Απο Μηχανής). Αγαπώ πολύ την Ελλάδα. Όλο αυτό το φώς και η ομορφιά της. Είναι η χώρα που θέλω να ζω και να δουλεύω. Αυτή τη στιγμή είναι η βάση μου, αλλά το μεγαλύτερο διάστημα πλέον είμαι στο εξωτερικό όπου έχω τη δυνατότητα να εξελίξω την τέχνη μου».
« Τι θα έλεγες απευθυνόμενος σε νέους καλλιτέχνες;»
« Να ακούσουν τον εαυτό τους και να ασχοληθούν με σοβαρότητα, με αυτό που έχουν διαλέξει. Να μην λειτουργούν βάσει του τι θέλουν οι άλλοι, αλλά οι ίδιοι. Η δημιουργία δεν έχει σύνορα και όρια».
Μια συνάντηση, που ξεκίνησε με μια εκ βαθέων συνέντευξη, συνεχίστηκε με ένα σεμινάριο στο Δημοτικό Κέντρο Μουσικής και Χορού Θεσσαλονίκης και ολοκληρώθηκε την επόμενη μέρα, με την παρακολούθηση της συναυλίας στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, με ένα συναρπαστικό οπτικοακουστικό θέαμα, γεμάτο δονήσεις, πρωτόγνωρα ακούσματα και μουσικές διαδρομές, που μας καθήλωσαν. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και «masterclass με τον Σταύρο Γασπαράτο ». Ένας ακόμη «ωραίος» Έλληνας, που δεν παύει να μας κάνει περήφανους διεθνώς.
Ρεπορτάζ – φωτογραφίες, πορτραίτο εξωφύλλου: Μαρία Μαυρίδου
Συνθέτης και sound artist, ο Σταύρος Γασπαράτος συνθέτει μουσική κυρίως για το θέατρο, τον κινηματογράφο και το χορό. Από το 2000 έχει επενδύσει μουσικά περισσότερες από… 100 παραγωγές (Εθνικό Θέατρο, Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, ΜΜΑ, Σχολή Θεάτρου του Πανεπιστημίου Ράιερσον στο Τορόντο, Φεστιβάλ Μιμικής Τέχνης Λονδίνου, Dock 11 στο Βερολίνο, De Wagg στο Άμστερνταμ, Πολιτιστικό Κέντρο Μακάου στην Κίνα, Πολιτιστικό Πάρκο Βιλέτ του Παρισιού κ.ά.).
Κυκλοφορούν, ακόμα, τα άλμπουμ του «Rehearsals», ενώ το 2009 συνέθεσε μουσική για τη multimedia εκδήλωση των εγκαινίων του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης (σκην. Αθηνάς Τσαγκάρη).
Μεταξύ άλλων έχει βραβευτεί με τον Έπαινο Νέου Δημιουργού (Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών, 2009) και το Βραβείο Πρωτότυπης Μουσικής (Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου για την ταινία «Αίμα» του Δ. Καραναστάση, 2013).
