Θέατρο

“Οι νέοι νιώθουν σήμερα την ανάγκη να βγουν στην έρημο και να πολεμήσουν”

Ο Ρομέο Καστελούτσι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους θεατρικούς σκηνοθέτες, με διεθνή ακτινοβολία, υπήρξε μία από τις “εκπλήξεις” του φετινού προγράμματος του Φεστιβάλ Αθηνών, καθώς θα βρεθεί στην Ελλάδα στις 17-20 Ιουνίου, προκειμένου να παρουσιάσει, μαζί με την ομάδα του Societas Raffaello Sanzio, τη δημιουργία του Ιούλιος Καίσαρας. Σπαράγματα, μια συντομευμένη εκδοχή της ιστορικής σαιξπηρικής παράστασης του 1997. Όπως λέει ο ίδιος στη συνέντευξη που παραχώρησε στον Σπύρο Κακουριώτη και την Αυγή της Κυριακής, έρχεται με μεγάλη ευχαρίστηση ξανά στην Αθήνα, έχοντας κατορθώσει να βρει μερικές μέρες κενές στην περιοδεία της ομάδας.

* Τι σας έκανε να επανέλθετε στον Ιούλιο Καίσαρα και να επεξεργαστείτε μια καινούργια εκδοχή του;

Η σημερινή εκδοχή, που έχει τον τίτλο Ιούλιος Καίσαρας. Σπαράγματα, παρουσιάζεται με τη μορφή περφόρμανς. Δεν απαιτεί ντεκόρ και είναι πολύ πιο επικεντρωμένη στο ζήτημα του λόγου, της ομιλίας ως μηχανής, και κινείται γύρω από το ζήτημα της ρητορικής, που αποτελεί έναν από τους πυλώνες του σαιξπηρικού έργου.

Η παράσταση γεννήθηκε με την ευκαιρία ενός Φεστιβάλ που διοργάνωσε ο Δήμος της Μπολώνιας, γύρω από τη θεματική του λόγου. Σκέφτηκα να επεξεργαστώ ξανά ορισμένα από τα στοιχεία του Ιούλιου Καίσαρα, σε μια περφόρμανς που, κατά τη γνώμη μου, είναι προτιμότερο να παρουσιάζεται εκτός θεατρικής αίθουσας, γιατί απαιτεί μια σχέση εγγύτητας με τους θεατές. Είναι μια μάλλον σύντομη εκδοχή, αφού διαρκεί περίπου 40 λεπτά και απευθύνεται σε 80-100 θεατές κάθε φορά.

* Ποια μέρη επιλέξατε γι’ αυτήν την εκδοχή;

Η περφόρμανς αποτελείται από τρεις μονολόγους. Ο πρώτος είναι ο μονόλογος του Μάρουλου, ενός δευτερεύοντος χαρακτήρα, που τοποθετείται στην αρχή του δράματος του Σαίξπηρ. Την ίδια στιγμή που μιλά, ένα ενδοσκόπιο περνά από τη μύτη του στον λάρυγγα, φτάνοντας μέχρι τις φωνητικές χορδές. Έτσι βλέπουμε, σε πραγματικό χρόνο, να προβάλλονται σε μια οθόνη οι φωνητικές χορδές που παράγουν τον λόγο. Είναι μια εικόνα ταυτολογική, βλέπουμε τις φωνητικές χορδές να κινούνται την ίδια στιγμή που γεννιέται ο ήχος. Πρόκειται για μια ανεστραμμένη εικόνα του ηθοποιού, όπου βλέπουμε πρώτα το εσωτερικό με τρόπο «χειρουργικό». Έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με τη μηχανική της φωνής, του λόγου, με τη μυική δύναμη τη ομιλίας.

* Σε μια παλαιότερη συνέντευξή σας έχετε πει ότι η τεχνολογία επί σκηνής αποανθρωποποιεί τον ηθοποιό. Ισχύει το ίδιο και σε αυτήν την περίπτωση;

Με μια έννοια ναι, γιατί η ρητορική δεν είναι μια τεχνική, είναι από μόνη της τεχνολογία. Αυτό σημαίνει σημαίνει ότι μιλά για να διεισδύσει στο σώμα του θεατή. Θέλω, λοιπόν, να δείξω την «κακή πλευρά» της τεχνολογίας της φωνής. Με αυτήν την έννοια, το ενδοσκόπιο είναι από μόνο του ένα είδος αλληγορίας της διείσδυσης. Είναι κάτι που μπορεί να «πει» την αλήθεια. Η τεχνολογία σε αυτήν την περίπτωση αλλάζει τη φύση του προσώπου και το αποανθρωποποιεί. Έχουμε να κάνουμε εδώ με σκέτη σάρκα, έχουμε ξεπεράσει τον άνθρωπο. Είναι σαν μια βουτιά στην άβυσσο της σάρκας, ένα είδος ταξιδιού στο σπήλαιο του σώματος που είναι ο λάρυγγας…

* Η τεχνική της πειθούς, η ρητορική, ενέχει βία, όπως λέτε. Ισχύει, πιστεύετε, το ίδιο και για την πολιτική ρητορική, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσης όπως η σημερινή;

Ασφαλώς, μπορούν να αναζητηθούν πιθανές αναφορές στο σήμερα. Βέβαια, όταν εργαζόμουν πάνω στον Ιούλιο Καίσαρα, πριν από 20 χρόνια, η κατάσταση ήταν εντελώς διαφορετική. Όμως η πολιτική είναι πάντα ίδια, είναι εξουσία, συνεπώς είναι μια εισβολή. Πιστεύω ότι μέσα από το θέατρο, την τέχνη γενικότερα, μπορούμε να συνειδητοποίσουμε ότι είμαστε «θύματα» του λόγου. Ο πυρήνας της πολιτικής βρίσκεται πριν από την πράξη, στον λόγο. Πάντως, προσωπικά, δεν πιστεύω ότι η τέχνη πρέπει να παρεμβαίνει άμεσα στην πολιτική πραγματικότητα.

* Ο Ιούλιος Καίσαρας, εκτός από δραματικό είναι και ένα ιστορικό πρόσωπο. Τι θέση έχει η Ιστορία στο έργο σας;

Είναι αναπόφευκτο να εισέρχεται κανείς διαρκώς στο μεγάλο ποτάμι της Ιστορίας, μολονότι σήμερα βρισκόμαστε στο ακραίο όριο, καθώς τα πάντα είναι ιστορία. Όμως πιστεύω ότι το θέατρο, με κάποιον τρόπο, είναι έξω από τον χρόνο. Έτσι, βρίσκω πιο ενδιαφέρουσα τη χρήση της μυθολογίας της Ιστορίας.

Από την άλλη, δεν έχει νόημα να αναπαραστήσει κανείς την εποχή του Καίσαρα ή να επιχειρήσει συσχετισμούς με το σήμερα. Μια τέτοια αναβίωση θα ήταν πολύ αδύναμη πρακτική, απλοϊκή. Βρίσκω πολύ πιο ενδιαφέρον να επικεντρωθώ στη μυθολογική πλευρά, όπου υπάρχουν μηχανισμοί που επαναλαμβάνονται.

* Τι είδους μηχανισμοί;

Μέσα από τον Ιούλιο Καίσαρα του Σαίξπηρ μπορούμε να δούμε πολλούς. Για παράδειγμα, για μένα είναι ξεκάθαρο ότι ο Ιούλιος Καίσαρ δεν είναι σε καμία περίπτωση ο παντοδύναμος άνθρωπος της εξουσίας. Από τη στιγμή που μπαίνει στη σκηνή, με βάση το κείμενο του Σαίξπηρ, είναι φανερό ότι η εξουσία έχει φύγει από τα χέρια του. Υπόκειται σε ένα άλλο σύστημα εξουσίας, πρόκειται μάλλον για τη μικροφυσική της εξουσίας σε αυτήν την περίπτωση, και μετατρέπεται αμέσως σε θύμα της. Είναι στην πραγματικότητα το πιο αδύναμο πρόσωπο. Μπορεί να λέγεται Ιούλιος Καίσαρ, μα δεν είναι διόλου Καίσαρας. Πρέπει λοιπόν να αποφύγουμε τα στερεότυπα και να κατανοήσουμε αυτήν την άλλη πτυχή της εξουσίας. Εξουσία δεν είναι αναγκαστικά αυτός που κυβερνά…

* Ποια είναι αυτή η άλλη εξουσία;

Η εξουσία βρίσκεται γύρω από τον λόγο, στον Βρούτο, αλλά πάνω απ’ όλα στον Μάρκο Αντώνιο. Στην παράσταση έχουμε τον ρητορικό αγώνα λόγων, που γίνεται μπροστά στο πτώμα του Ιούλιου Καίσαρα, και κερδίζει αυτός που θα μιλήσει καλύτερα. Υπάρχει λοιπόν μια ιστορική αναφορά, αλλά είναι επίσης μυθολογική, αφορά τη μυθολογία της ιστορίας: Οι μηχανισμοί είναι πάντα παρόντες, αιώνιοι θα μπορούσαμε να πούμε…

Ο ηθοποιός που ερμηνεύει τον μονόλογο του Μάρκου Αντώνιου, που κατά τη γνώμη μου είναι ο πιο όμορφος που έγραψε ο Σαίξπηρ, δεν έχει φωνητικές χορδές. Έχει υποστεί χειρουργική επέμβαση λαρυγγεκτομής εξαιτίας του καρκίνου. Μιλά λοιπόν με μια άλλη τεχνική, μέσω τραχειοστομίας. Αυτός κερδίζει τον αγώνα γιατί ο λόγος του είναι οργανωμένος γύρω από τις πληγές του πτώματος του Ιούλιου Καίσαρα, κερδίζει γιατί μιλά μέσα από μια αληθινή πληγή. Είναι ένας λόγος αποτελεσματικός, με μια δύναμη αντικειμενική, πολύ κοντά στο αντικείμενο χωρίς λόγο, που είναι η πληγή. Σε μια σκηνή λοιπόν όπου πρωταγωνιστούν οι φωνητικές χορδές, κερδίζει αυτός που μιλά χωρίς φωνητικές χορδές…

* Πώς κρίνετε το θεατρικό και γενικότερα το πολιτιστικό τοπίο στην Ιταλία σήμερα;

Πιστεύω πως η Ιταλία βίωσε μια πολύ μακρά περίοδο ερήμωσης. Δεν υπάρχει το παραμικρό ενδιαφέρον εκ μέρους των αρχών, όχι να υποστηρίξουν αλλά ούτε καν να προστατέψουν τους ανεξάρτητους καλλιτέχνες. Έτσι έχουν απομείνει μονάχα τα θεσμικά θέατρα, τα περιφερειακά, που είναι ένα σύστημα που διαμόρφωσαν μεταξύ τους, όπου η ποιότητα της καλλιτεχνικής παραγωγής είναι μηδενική. Καμία ανταλλαγή με το εξωτερικό, καθόλου οξυγόνο δεν υπάρχει σε αυτό το σύστημα. Αντιθέτως, πιστεύω ότι οι ανεξάρτητοι καλλιτέχνες, ιδιαίτερα οι νεανικές ομάδες, αντιστάθηκαν σε αυτήν την κατάσταση και σήμερα υπάρχει μια γενιά που ανακαλύπτει πράγματα ενδιαφέροντα, πιστεύω. Νιώθουν πολύ έντονα την ανάγκη να βγουν στην έρημο και να πολεμήσουν. Πιστεύω πως τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα προέρχονται από αυτές τις μικρές, εντελώς ανεξάρτητες, ομάδες.

Σπύρος Κακουριώτης

Πηγή: Αυγή