Η κινηματογραφική Αθήνα και μαζί της ολόκληρο το ελληνικό σινεμά μπαίνουν στο διεθνή βιβλιογραφικό χάρτη με μια ξεχωριστή αγγλόφωνη έκδοση. Γράφει ο Λευτέρης Αδαμίδης.
Ο λόγος για το World Film Locations Athens σε επιμέλεια των Άννα Πούπου, Αφροδίτη Νικολαΐδου και Ειρήνη Σηφάκη, τον καινούριο τόμο της εξαιρετικά επιτυχημένης σειράς κινηματογραφικών οδηγών πόλεων του εκδοτικού οίκου Intellect Books που μετά από πόλεις όπως το Λος Άντζελες, η Νέα Υόρκη ή το Λονδίνο αποφασίζει να συμπεριλάβει την Αθήνα στις διαδρομές του.
Το βιβλίο που παρουσιάστηκε επίσημα πριν από μερικές μέρες και κυκλοφορεί ήδη με μεγάλη επιτυχία στη Μεγάλη Βρετανία αλλά και στη χώρα μας, αποτελεί μια πολυσυλλεκτική ξενάγηση σε τοπόσημα, συνοικίες, περιοχές και βέβαια στην αρχιτεκτονική της Αθήνας μέσα από την παρουσίαση 46 συνολικά ταινιών μυθοπλασίας, ελληνικών και διεθνών παραγωγών, που γυρίστηκαν στην ελληνική πρωτεύουσα από καταβολής σχεδόν κινηματογράφου.
Κατά τα πρότυπα της σειράς World Film Locations για κάθε ταινία έχει επιλεγεί μια σκηνή που διαδραματίζεται στην συγκεκριμένη τοποθεσία και συνοδεύεται από κριτικό κείμενο, χάρτη και φωτογραφικό υλικό από την ταινία όσο και από τη σημερινή εικόνα της περιοχής. Από το Χίλτον και τα Εξάρχεια μέχρι το Νέο Κόσμο, το Κερατσίνι, την Ακρόπολη και τον Ασύρματο τα κείμενα της έκδοσης, που υπογράφουν κριτικοί κινηματογράφου, ακαδημαϊκοί και ερευνητές, φωτίζουν διαφορετικές πτυχές μιας συναρπαστικής πόλης σε δαιρκή μεταμόρφωση, γεμάτης από αντιφάσεις, εκπλήξεις και, κρυφή συχνά, γοητεία.
Είναι η πρώτη έκδοση μάλλον στο είδος της για τα ελληνικά δεδομένα καλύπτοντας έτσι ένα σημαντικό βιβλιογραφικό κενό πόσο μάλλον συμπεριλαμβάνοντας και ξένες παραγωγές που γυρίστηκαν στην Αθήνα. Και είναι στα αλήθεια ευτύχημα ότι πρόκειται για μια
αγγλόφωνη έκδοση διευρύνοντας έτσι αποτελεσματικά το κοινό της σε μια περίοδο που το ελληνικό σινεμά περνάει μια περίοδο εξωστρέφειας με πολλές ταινίες να διακρίνονται στα διεθνή Φεστιβάλ ή να διανέμονται στο εξωτερικό προσφέροντας μια ιδανική ευκαιρία και ένα εφαλτήριο για όσους θέλουν να εντρυφήσουν ευρύτερα στο ελληνικό σινεμά.
Οι επιμελήτριες της έκδοσης με εμπειρία στην ακαδημαϊκή έρευνα έχουν ασχοληθεί διεξοδικά με την αποτύπωση του αστικού χώρου και της αρχιτεκτονικής του στον κινηματογράφο όπως μαρτυρά άλλη μια πρόσφατη έκδοση που έχουν επιμεληθεί με τίτλο “Πόλη και Κινηματογράφος” (Εκδόσεις Νήσος). Στο World Film Locations Athens έχοντας να δουλέψουν πάνω στη συγκεκριμένη δομή της σειράς καταφέρνουν να πετύχουν τη χρυσή τομή ανάμεσα σε μια ερευνητική εργασία που έχει γίνει με εξαντλητικό τρόπο, αλλά δεν στοχεύει να είναι καθαρά ακαδημαϊκή και σε ένα απολαυστικό και έξοχα χρηστικό κινηματογραφικό και κυρίως κινηματογραφοφιλικό οδηγό της πόλης στην οποία ζούμε και που αντιμετωπίζουμε καθημερινά με ετερόκλητα συναισθήματα. Θα μπορούσε κανείς εναλλακτικά να πει ότι και μόνο που μας θυμίζει αυτό που συχνά ξεχνάμε, δηλαδή το πόσο σημαντική στη νοηματοδότηση είναι η επιλογή των χώρων σε ένα κινηματογραφικό έργο, ή έκδοση έχει πετύχει ένα μεγάλο μέρος από τους στόχους της.
Ο οδηγός καλύπτει ακολουθώντας τη χρονολογική σειρά με πληρότητα την περιπέτεια του ελληνικού σινεμά από το βωβό (Οι περιπέτειες του Βιλάρ) περνά μέσα από τις πρώτες ταινίες που βγαίνουν ακολουθώντας τα διδάγματα του νεορεαλισμού από το στούντιο και αξιοποιούν τους δρόμους και τις συνοικίες της Αθήνας (Μαγική Πόλη, Συνοικία το Όνειρο), συναντά την αστική γραφή της Αθηναϊκής Σχολής (Μιχάλης Κακογιάννης, Γιώργος Τζαβέλας, Αλέκος Σακελάριος) τέμνει κριτικά την αποθέωση της κοσμοπολίτικης διάστασης της πρωτεύουσας και του μοντερνισμού τη δεκαετία του ’60 για να φτάσει στην αναίρεση όλης αυτής της ειδυλλιακής εικόνας από τη Μεταπολίτευση και ύστερα για να φτάσει ως τις μέρες μας στο Luton του Μιχάλη Κωνσταντάτου ή στο Το Αγόρι τρώει το Φαγητό του Πουλιού του Έκτορα Λυγίζου.
Η επιλογή των τίτλων είναι εξαιρετική και μαρτυρά τον κόπο και τη γνώση των επιμελητών καθώς συνυπάρχουν οι πλέον αναγνωρίσιμες ταινίες όπως η Στέλλα του Μιχάλη Κακογιάννη ή εκ των ουκ άνευ όπως το Από την Άκρη της Πόλης του Γιάνναρη (μια τομή στην ματιά πάνω στην πόλη) με μοναδικές στη ελληνική φιλμογραφία ταινίες όπως Η Εκδίκηση του Γιγαντιαίου Μουσακά του Πάνου Χ. Κούτρα, αλλά και η ευκαιρία ακόμη και να ανακαλύψει κανείς λιγότερο αναγνωρίσιμες ταινίες όπως για παράδειγμα τον Ξεναγό του Ζαχαρία Μαυροειδή ή το Tungsten που έχει αποκτήσει μια σχεδόν cult φήμη. Εξίσου ανάλογα υπάρχει μια σπουδαία ισορροπία ανάμεσα σε διαφορετικά κινηματογραφικά είδη, εποχές αλλά και σε εντελώς ξεχωριστές γραφές και τάσεις του ελληνικού σινεμά από τον κοινωνικό ρεαλισμό μέχρι απόπειρες στο σινεμά του φανταστικού ή ασκήσεις στο νουάρ.
Το χρονολογικό ξεδίπλωμα των τίτλων εμπλουτίζεται με διαφωτιστικές θεωρητικές και κριτικές προσεγγίσεις τόσο πάνω στην απεικόνιση της πόλης στο πέρασμα του χρόνου όσο και στον τρόπο που το ελληνικό σινεμά στην ιστορική πορεία του προσέγγισε το αστικό τοπίο. Και αν ίσως ξέρουμε (ή νομίζουμε ) πια αρκετά για τη μετάβαση “από τα αλώνια στα σαλόνια” όπως περιγράφει απολαυστικά η Λίνα Μυλωνάκη στο σχετικό κείμενό της για την περίοδο ’50-’70 (ίσως και γιατί έχουμε μεγαλώσει με το σινεμά της Φίνος Φιλμ), υπάρχουν εδώ καίριες παρατηρήσεις και για νεώτερες περιόδους όπως για παράδειγμα αυτή για το Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο (ΝΕΚ) που στην πλειοψηφία του καταπιάνεται με πολιτικά ζητήματα και κινηματογραφεί περισσότερο την περιφέρεια ή την έμμεση διαπίστωση ότι ο Αγγελόπουλος ελάχιστα κινηματογράφησε την Αθήνα (αν και έκανε ένα ντοκιμαντέρ γι αυτήν), ενώ ο Παντελής Βούλγαρης, ο Γιώργος Πανουσόπουλος ή ο Νίκος Παναγιωτόπουλος (στον οποίο αφιερώνει ένα διεξοδικό κείμενο η Αθηνά Καρτάλου) αποδεικνύονται περισσότερο κινηματογραφιστές της πόλης.
Η οπτική πάνω στην πόλη ακολουθεί τελικά τις ίδιες τις περιπέτειες του ελληνικού σινεμά αισθητικά και ιδεολογικά και αυτό είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα του βιβλίου. Σταδιακά βλέπουμε ένα βλέμμα που απομακρύνεται από την τουριστική ματιά και τη χρήση της πόλης ως ντεκόρ και αρχίζει να ανακαλύπτει την αλήθεια των χώρων της, την ιστορικότητά τους, την κρυμμένη γοητεία ακόμη και των πιο άσχημων όψεων της. Σιγά-σιγά οι σκηνοθέτες οικειοποιούνται την πόλη κάτι που βλέπουμε να γίνεται στο σινεμά σε όλο τον κόσμο και έχει να κάνει σαφώς με την ανάπτυξη αυτών που ονομάζουμε αστικές κουλτούρες και υποκουλτούρες. Σε αυτό το πνεύμα ξεχωρίζει το κείμενο “Dirtopia and its urban Subcultures” είναι από τα πιο ενδιαφέροντα και πρωτότυπα της έκδοσης καθώς αγγίζει εύστοχα και το φαινόμενο της έκρηξης στην παραγωγή βιντεοταινιών στη δεκαετία του ’80 και τη σημαντική αποτύπωση που αυτές προσφέρουν για την Αθήνα και την κουλτούρα και τις “φυλές” της καθώς και η έμφαση σε εμπορικές ταινίες όπως Τα Τσακάλια, Η Κόντρα που μεσουράνησαν στη δεκαετία, αλλά και σε αυτές του Νίκου Ζερβού που συχνά και για εντελώς διαφορετικούς λόγους μεταξύ τους λόγους έχουν υποτιμηθεί. Και ίσως εδώ βρίσκουμε και τον “χαμένο κρίκο” για το πέρασμα πια στο πιο τελευταίο νέο κύμα του ελληνικού σινεμά. Μια σειρά ταινιών όπου συχνά η πόλη είναι απόλυτη πρωταγωνίστρια όπως το Wasted Youth του Αργύρη Παπαδημητρόπουλου ή το Runaway Day του Δημήτρη Μπαβέλα ή σκηνοθέτες όπως ο Γιάννης Οικονομίδης, η Ελισάβετ Χρονοπούλου ή ο Θάνος Αναστόπουλος γαι τους οποίους η πόλη συνιστά οργανικό στοιχείο στο έργο τους.
Συνολικά ένα βιβλίο που μπορείς να πάρεις μαζί σου και να ξαναπερπατήσεις την πόλη αναζητώντας το παρελθόν και το σήμερα μέσα από τις κινηματογραφικές αφηγήσεις, να ανακαλύψεις λεπτομέρειες και στοιχεία για ταινίες που δεν υποψιαζόσουν, αλλά και ένα βιβλίο που μπορείς διαβάζοντάς το να σε κάνει να ξαναδείς με ένα άλλο μάτι ολόκληρη τη διαδρομή του ελληνικού σινεμά.
Λευτέρης Αδαμίδης
