Γλύπτρια της μεταπολεμικής Ελλάδας και εκπρόσωπος του εξπρεσιονισμού, η Ιωάννα Σπητέρη (1920-2000), μια προικισμένη, ανήσυχη γυναίκα, προοδευτική για την εποχή της, με έντονη συναίσθηση του προορισμού της τέχνης, είναι το τιμώμενο πρόσωπο στην έκθεση έργων της με τίτλο «Ιωάννα-Giovanna-Jeanne Spiteris» στο Palazzo Gopcevich στο Canal Grande της Τεργέστης. Πρόκειται για μέρος έργων από την ομώνυμη έκθεση που πραγματοποιήθηκε με επιτυχία την περασμένη άνοιξη στο Τελλόγλειο Ίδρυμα, κι αποτελεί συνδιοργάνωση με τον Δήμο Τεργέστης-Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Τουρισμού και του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού Ιταλίας με τη συνεργασία της Κοινότητας Ελλήνων Ορθοδόξων Τεργέστης.
“Ήταν το 1984, όταν κατά τη διάρκεια του Α΄Συμποσίου για την Τέχνη που έγινε στη Θεσσαλονίκη, το ζεύγος Σπητέρη, ο Τώνης, διακεκριμένος διανοητής και κριτικός τέχνης και η Ιωάννα πήραν την απόφαση να χαρίσουν στο Τελλόγλειο, όλο το αρχείο του Τώνη, τη βιβλιοθήκη του αλλά και τη συλλογή τους από έργα τέχνης, καθώς και ολόκληρο το έργο της Ιωάννας. Για το Τελλόγλειο, που τότε δεν είχε ακόμη χτιστεί, αυτή ήταν μια καταπληκτική δωρεά”, εξηγεί στο artplay.gr η Γενική Διευθύντρια του Τελλόγλειου και Ομότιμη Καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ. Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.
Το 2000 ήταν η χρονιά που σημαδεύτηκε από τα εγκαίνια του Τελλόγλειου, αλλά και τον θάνατο της Ιωάννας Σπητέρη.
“Η Ιωάννα μας χάρισε τα πάντα από το έργο της, ένα έργο μέσα στο οποίο βρισκόταν και το παραμικρό χαρτάκι, αλλά και σημειώσεις ενός ανθρώπου εξαιρετικά οργανωτικού, προσεκτικού και συγκροτημένου που για πολλά χρόνια δούλεψε στη Βενετία, το Παρίσι και στην Αθήνα”, αναφέρει η κ. Βουτυρά και προσθέτει: “Κατά τη διάρκεια της χούντας οι Σπητέρηδες βρέθηκαν στην Κύπρο. Ο Τώνης αυτά τα χρόνια ήταν ο κομισάριος της Μπιενάλλε της Βενετίας και του Σάο Πάολο, διατηρώντας σχέσεις με διεθνείς καλλιτέχνες από τον Νταλί έως τον Τζακομέτι που υπήρξαν και η διευρυμένη παρέα του ζεύγους. Αυτό επηρέασε κι έδωσε έναν χαρακτήρα διεθνισμού στην Ιωάννα, στη σκέψη και τον τρόπο που δούλευε. Μια γυναίκα ανεξάρτητη, με μεγάλη δυνατή και προσωπική άποψη. Το ίδιο της το έργο καταδείκνυε μια γυναίκα που δούλευε και έψαχνε όπως ένας επιστήμονας, που αναζητά να βρει έναν στόχο, που ήταν η σχέση της γλυπτικής με την αρχιτεκτονική, και η σχέση της τέχνης με την πρόσληψη του έργου της από τον θεατή που ήθελε συμμέτοχο και συνδημιουργό, μια πολύ πρωτοπόρα ιδέα για τη δεκαετία του ΄60 και του ΄70. Μια γυναίκα απόλυτα δοσμένη και αφιερωμένη,μια γυναίκα με αρχές”, υπογραμμίζει η διευθύντρια του Τελλόγλειου.
“Τη δεκαετία του ΄60 στο Παρίσι γεννιέται ο νέος ρεαλισμός που απλώνεται σε όλη την Ευρώπη. Οι Σπητέρηδες ήταν φίλοι με τον θεωρητικό του κινήματος Πιερ Ρεστανί.
Μαζί του οι Έλληνες πρωτοπόροι γλύπτες Κεσσανλής, Κανιάρης, Δανιήλ, αποκαλούμενοι και διεθνιστές, που ανήκαν στην ομάδα του Ρεστανί και με τους οποίους η Ιωάννα αλλά και ο Τώνης είχαν πάρα πολύ καλές σχέσεις, παρόλο που ο ίδιος υπηρετούσε αυτό που λέμε κλασσική αφαίρεση, ή εννοιολογική τέχνη. Η Ιωάννα επέμεινε στην τέχνη της να ξεχωρίζει αφήνοντας στην άκρη το ένδοξο ελληνικό παρελθόν. Δεν ήθελε να έχει δεκανίκι την αρχαιότητα ή το Βυζάντιο. Ποτέ δεν μπήκε απόλυτα στην ομάδα τους, αλλά στην ουσία ήταν μαζί τους. Κι όταν το 1965 στην Αθήνα ο Σπητέρης κάνει τη μεγάλη έκθεση Παναθήναια στου Φιλοπάππου, και φέρνει ό, τι καλύτερο από την ευρωπαϊκή γλυπτική, τους καθιερωμένους Ροντέν, Μπρανκούζι, Μουρ, η Ιωάννα αρνείται να λάβει μέρος και γράφει δημόσια επιστολή λέγοντας ότι ως νέα καλλιτέχνις, δεν μπορεί να βάλει το έργο της δίπλα στους καθιερωμένους. Σε εκείνη την έκθεση υπήρχαν και έργα του Χαλεπά”.
Σήμερα στο Τελλόγλειο έχει ψηφιοποιηθεί το τεράστιο αρχείο των Σπητέρη, 70% είναι ανοιχτό στο κοινό, ενώ η βιβλιοθήκη, μια από τις πιο σημαντικές για τη σύγχρονη τέχνη, λειτουργεί με ραντεβού.
“Το έργο της Ιωάννας περιλαμβάνει περίπου 2000 σχέδια, 4000 μικρά τεκμήρια και αποκομματάκια, συν όλο το έργο που σε μεγάλο βαθμό είναι mobili, κομμάτια που γίνονται από συναρμογές μοτίβων. Κανένα από αυτά τα περίπου πενήντα έργα, δεν είναι όμοια. Μας έδωσε επίσης τα δικαιώματα της αναπαραγωγής, των πνευματικών δικαιωμάτων”, αποκαλύπτει η κ. Βουτυρά.
Στην Τεργέστη η έκθεση με διάρκεια έως τις 17 Σεπτεμβρίου, περιλαμβάνει γλυπτά σε χαλκό, μάρμαρο, ξύλο, κατασκευές, σχέδια, χαρακτικά, μακέτες. Ο τίτλος προκύπτει από τον τρόπο που υπέγραφε η καλλιτέχνης τα έργα της και αντανακλά τις τρεις γλώσσες, τις τρεις χώρες, εντέλει τις τρεις πόλεις της μονιμότερης διαμονής της, Αθήνα-Βενετία-Παρίσι, όπου δημιούργησε το σύνολο σχεδόν του έργου της.
Θα είναι ανοικτή για το κοινό Τρίτη – Κυριακή 10:00-17:00 με ελεύθερη είσοδο. Ενώ αναμένεται το 2024 να ταξιδέψει και σε άλλες πόλεις της Ιταλίας, όπως στο Λέτσε και αλλού.
Η κ. Βουτυρά επισημαίνει στο artplay.gr πως επιθυμία του Τελλόγλειου είναι να βγουν οι συλλογές εκτός Ιδρύματος, ταξιδεύοντας σε πόλεις της χώρας. Στο τέλος του έτους στο Ίδρυμα θα φιλοξενηθεί η Μπιενάλλε Αρχιτεκτονικής και στις 4 Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί έκθεση του Μιχάλη και της Αγνή Κατζουράκη, της οποίας το έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον αποκτά η έκθεση που αναμένεται με θέμα τα πλαστά έργα.
Η Ιωάννα Σπητέρη σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα κοντά στον Μιχάλη Τόμπρο. Ήδη στα πρώιμα έργα της φαίνεται το κύριο στοιχείο που την ξεχωρίζει, η διαίσθηση του όγκου και η σωστή σχέση με τον χώρο που την οδηγεί σε μια μνημειώδη αντίληψη της γλυπτικής.
Διακρίνονται δύο διαφορετικές περίοδοι στη δουλειά της. Στην πρώτη στη Βενετία (1958-1963) δουλεύει το σίδερο με την τεχνική της οξυγονοκόλλησης. Αιχμηρά σχήματα, με έντονο δυναμισμό και εκφραστικότητα, μορφές φαινομενικά επιθετικές, φανερώνουν μια εσωτερική αγωνία μεταμορφώνοντάς τη σε φάσεις μιας πλαστικής τραγωδίας.
Στη δεύτερη στο Παρίσι (1963-1976) η δουλειά της μεταμορφώνεται σε όλα τα επίπεδα, στα υλικά, στη μορφολογία, στη γενική αντίληψη της γλυπτικής. Αφετηρία της, η σχέση γλυπτικής-αρχιτεκτονικής. Γεωμετρική σαφήνεια, απλοποίηση, δομικά στοιχεία οδηγούν σε άπειρους συνδυασμούς, χωρίς μηχανική επανάληψη. Κύριο στοιχείο στη φάση αυτή είναι το χρώμα, απόλυτα συνυφασμένο με τη γλυπτική φόρμα, χωρίς να την ανταγωνίζεται, προτείνοντας τη θετική πλευρά της ζωής, μια εγκάρδια προσφορά για ανθρώπινη επαφή.
Η πιο δραστήρια περίοδος της καριέρας της, όσον αφορά τη συμμετοχή της σε εκθέσεις και διαγωνισμούς στο εξωτερικό, ήταν έως το 1976. Το 1977 επέστρεψε στην Ελλάδα και συνέχισε να δουλεύει στην Αθήνα. Η παραγωγή της μειώθηκε λόγω της ηλικίας της, αλλά η καλλιτέχνης δε σταμάτησε να συμμετέχει σε διεθνείς εκθέσεις και διαγωνισμούς, καθώς επίσης και να εκθέτει συχνότερα τη δουλειά της στην Ελλάδα.
ΜΑΝΙΑ ΖΟΥΣΗ
