Θέατρο Οι δημιουργοί γράφουν

Θοδωρής Αμπαζής: Ο λόγος, στην παράστασή μας, γέννησε τη μουσική …

Για το μουσικό Θέατρο, τη δημιουργία της ομάδας ΟΠΕRΑ και το γόνιμο υλικό που πρόσφερε ο λόγος του Παπαδιαμάντη στη δημιουργία της παράστασης «Οι έμποροι των εθνών» γράφει στο σημείωμά του ο σκηνοθέτης – συνθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, Θοδωρής Αμπαζής.

Το μουσικό θέατρο, όπως διαμορφώθηκε στη δεκαετία του ‘70, απόγονος της Gesamtkunstwerk (σύνθεση τεχνών) του Ρίχαρντ Βάγκνερ,   αναζήτησε νέους τρόπους για την επί σκηνής αφήγηση, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που έδινε κάθε τέχνη χωριστά, αλλά και τις σύνθετες σκηνικές χειρονομίες που προέκυπταν από το σμίξιμό τους. Αυτό προϋπέθετε ισότιμη χρήση των διαφορετικών τεχνών (μουσική, λόγος, κίνηση, εικόνα, φως) στην υπηρεσία της ιστορίας. Σήμερα υπάρχουν πολλές και συχνά αντικρουόμενες απόψεις για το τι τελικά είναι το μουσικό θέατρο και ποια η διαφορά του από το μιούζικαλ ή την όπερα. Σ’ αυτό που οι περισσότεροι δημιουργοί συμφωνούν είναι ότι στο μουσικό θέατρο ο λόγος δεν είναι απαραίτητα μελοποιημένος, αλλά λειτουργεί αυθύπαρκτα μέσα στη συνολική σύνθεση.

Τι σημαίνει αυτό; Ο λόγος δουλεύεται σαν ένα ακόμη στοιχείο της συνολικής παρτιτούρας, αξιοποιείται ο ήχος, η τονικότητα και ο ρυθμός, όπως προκύπτουν από τη χρήση τους στην ομιλία και μέσα σε μια συγκεκριμένη συνθήκη. Εδώ επεμβαίνει η θεατρική παιδεία, αφού ανακύπτουν αναγκαστικά ζητήματα, όπως η δράση του λόγου, το υποκείμενο αφήγησης, η προτεινόμενη συνθήκη, τα κίνητρα κλπ.

Το πρόβλημα που δημιουργείται –δεδομένου ότι το μουσικό θέατρο κυοφορήθηκε μέσα σε μουσικά σύνολα- είναι ότι ο μουσικός-ερμηνευτής δεν έχει την απαραίτητη θεατρική τεχνική ώστε να χειριστεί το λόγο με τρόπο που να ανήκει μεν στη συνολική φόρμα, αλλά ταυτόχρονα να μη χάνει την οργανικότητά του. Αναγκαστικά ο λόγος, αποκομμένος από τη σχέση, έγινε μονοσήμαντος και σε πολλές περιπτώσεις έμεινε να χρησιμοποιείται ως ηχητικό μόνο στοιχείο πολύπλοκων μουσικών κατασκευών.

Η παραπάνω διαπίστωση πυροδότησε τη σύσταση της ομάδας ΟΠΕRΑ η οποία αποτελείται κυρίως από ηθοποιούς και ερευνά πρόσφορους τρόπους σύμπλευσης της θεατρικής με τη μουσική σκέψη, χωρίς να υστερεί η μια έναντι της άλλης. Κυρίως προσπαθεί να ανακαλύψει τη μουσικότητα όλων των στοιχείων της θεατρικής τέχνης χωρίς να θυσιάζει την ποιότητα της υποκριτικής.

Το μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Οι Έμποροι των Εθνών μας πρόσφερε το γονιμότερο έως τώρα υλικό για τη δουλειά μας. Διαβάζοντας κανείς δυνατά αυτό το κείμενο αντιλαμβάνεται τον ηχητικό πλούτο του γλωσσικού του ιδιώματος και ταυτόχρονα μετέχει μέσω της αναπνοής σε μια βιωματική εμπειρία μύησης στα απόκρυφα μονοπάτια του κόσμου του συγγραφέα. Είναι δώρο για τον σκηνοθέτη – συνθέτη να δουλέψει ένα τέτοιο υλικό. Κάθε φωνήεν είναι μια νότα, κάθε σύμφωνο ένας νέος ρυθμός, η εναλλαγή των λεκτικών του συνθέσεων ενεργοποιεί το συναίσθημα με τρόπο ανάλογο της μουσικής του Μπαχ. Ο λόγος, στην παράστασή μας, γέννησε τη μουσική, την κίνηση, το φως το βίντεο. Από εκεί ξεκινούν όλα και εκεί τελειώνουν. Ο χορικός λόγος εναλλάσσεται με τον προσωπικό και η ομοφωνία με την αντίστιξη υπηρετώντας την αρχιτεκτονική του κειμένου. Το βίντεο και το φως αναδεικνύουν τον χωροχρόνο του έργου, ενώ η κίνηση δεν περιγράφει τις καταστάσεις αλλά προσθέτει οπτικούς ήχους στη συνολική ενορχήστρωση.

Η παράστασή μας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως θεατρικό ορατόριο σε τέσσερα μέρη. Κάθε μέρος αντιστοιχεί σε μια πράξη του έργου και σε έναν τόπο δράσης: Νάξος, Βενετία, Πάτμος, Νάξος. Επίσης κάθε μέρος έχει ένα κυρίαρχο συμβάν και ανάλογα μουσικά χαρακτηριστικά: Η αρπαγή: adagio, η εκδίκηση: animato, η εξομολόγηση: grave , η επιστροφή: presto. Η σκηνική σύνθεση έχει στόχο να συνδράμει στην κατανόηση του λόγου, δημιουργώντας μέσω της εικόνας συνθήκες ανάδειξης του κειμένου.

Η πραγμάτωση μιας τόσο λεπτομερούς και σύνθετης παρτιτούρας απαιτεί πολύωρη κοπιαστική προετοιμασία και τεράστια πειθαρχία από πλευράς των ερμηνευτών –μουσικών και ηθοποιών- και ταυτόχρονα μια ψυχική κατάθεση, που μου προσφέρθηκε απλόχερα. Τους ευχαριστώ γι’ αυτό.

Θοδωρής Αμπαζής

Σκηνοθέτης-Συνθέτης