Θέατρο Οι δημιουργοί γράφουν

Θέμελης Γλυνάτσης : Στην Βερενίκη ο πυρήνας του έργου δεν είναι άλλος από τον πόθο

“Εάν η εμπειρία της παρακολούθησης του τραγικού είναι η αναμονή του θανάτου, η Βερενίκη είναι πραγματικά ιδιαίτερη περίπτωση κειμένου, μιας και ο θάνατος δεν υπάρχει. Ή μάλλον, υπάρχει ως

απουσία, σαν ένα δραματουργικό κομμάτι που λείπει από τη θεατρική αφήγηση, που παρ’ όλα αυτά κάνει την παρουσία του αισθητή. Κανείς δεν πεθαίνει στην τραγωδία του Ρακίνα. Η τραυματική εμπειρία είναι αυτή της φυγής της Βερενίκης, η επαναδιαπραγμάτευση δηλαδή του τραγικού, και θα μπορούσε να πει κανείς η μετατόπιση από την ανδρική τραγωδία (που ισοδυναμεί με την φαντασίωση της αυτοκτονίας της Βερενίκης) στην γυναικεία, όπου το γυναικείο σώμα δεν εκπληρώνει το φαντασιακό Liebestod του Τίτου και του Αντίοχου. Απλά φεύγει.

Η Βερενίκη είναι η εμπειρία της παρακολούθησης μιας αναμονής. Για αυτό το συγκεκριμένο έργο καταφέρνει να απομακρυνθεί από το φετιχιστικό συσχετισμό έρωτα/θανάτου που προωθεί ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα, ο Τριστάνος και η Ιζόλδη, ο Bataille κτλ. Ο έρωτας δεν εκπληρώνεται στο θάνατο, αλλά στην απομάκρυνση του ερωτικού από το λόγο.

Ο πυρήνας του έργου δεν είναι άλλος από τον πόθο. Η Βερενίκη είναι ένα από τα έργα ορόσημα στη γενεαλογία θεατρικών κειμένων που αποφασίζουν να αναπαραστήσουν την βίαιη σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας και της γλώσσας. Το δίπολο επί της ουσίας είναι μετάφραση της αιώνιας διχόνοιας μεταξύ πνεύματος και σώματος, λόγου και πράξης, δίπολα ακρογωνιαία και εν πολλοίς μολυσματικά για τη Δυτική συνείδηση.

Το έργο χαρτογραφεί τις απέλπιδες προσπάθειες να εκφραστεί μια αβάσταχτη ερωτική επιθυμία που συγκρούεται με το θεσμικό, και κυρίως, με το δημόσιο. Ακόμα ένα δίπολο, λοιπόν: το προσωπικό εναντίον του δημόσιου. Τα δίπολα αυτά είναι επί της ουσίας οι σημάνσεις μιας βαθύτατης μεταφυσικής ανησυχίας που διακατέχει τον Δυτικό πολιτισμό. Ο Ρακίνας είναι απόλυτα απαισιόδοξος: ο ιδιωτικός λόγος του ερωτισμού, όπως και η καθαυτή εμπειρία της (σαρκικής) επιθυμίας, συγκρούεται αναπόφευκτα και αναπόδραστα με την κοινωνική υπόσταση του ερωτικού υποκειμένου. Η επιθυμία κατοικεί στο τοπίο της σιωπής, είναι αυτό το οποίο δεσμεύεται στο ανείπωτο, καθιστώντας το λόγο μια ακατάσχετη, παρά την απαράμιλλη ομορφιά του, φλυαρία που επιχειρεί να καλύψει τη σιωπή και να καταναλώσει το χρόνο μέχρι το τραυματικό γεγονός. Μιλάμε δηλαδή για μια λογοτεχνική γλώσσα που εξερευνά με μοναδική ακρίβεια τα όριά της, δηλαδή, τον γκρεμό που απλώνεται πέρα από την έλλογη έκφραση όταν αυτή συναντά την εμπειρία της επιθυμίας. Ίσως η θεσμικότητα να κατατροπώνει εν τέλει την ερωτική σχέση Βερενίκης, Τίτου και Αντίοχου, δεν καταφέρνει όμως να αλλοιώσει την απόλυτη αυτονομία του ερωτισμού, που αποφασίζει να αποκολληθεί, να φύγει από τη σκηνή, να επιστρέψει στη βαθύτατη, πύρινη σιωπή του. Το σώμα παραμένει (ευτυχώς) σιωπηλό”.

Θέμελης Γλυνάτσης

*φωτογραφία εξωφύλλου Βασίλης Μακρής

Η Βερενίκη του Ρακίνα σε σκηνοθεσία Θέμελη Γλυνάτση θα παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260, στις 24 και 25 Ιουλίου.