«Ακόμα θυμάμαι εκείνο το καλοκαίρι που είχα ξεμείνει στην Αθήνα για να προετοιμαστώ για τις εισαγωγικές εξετάσεις των δραματικών σχολών. Επέστρεφα κάθε βράδυ σπίτι μου με τα πόδια και όποιο παρτέρι συναντούσα στην Πατησίων, το ρήμαζα, προκειμένου να κάνω πρόβα όσο πιο αληθοφανώς το μάδημα της μαργαρίτας του Τρέπλιεφ για το αν τον αγαπά ή δεν τον αγαπά , η ίδια του η μητέρα… », θυμάται για το artplay.gr ο ηθοποιός Γιάννης Χαρτοδιπλωμένος, με αφορμή το «Γλάρο» του Τσέχωφ που ανεβαίνει σε δική του μετάφραση και σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Χατζή από τις 19 Απριλίου στο Θέατρο Τέχνης.
«Αρκετά καλοκαίρια μετά , πάλι τα ίδια παρτέρια ξεπάστρευα σ΄ ένα αλλόκοτο deja vu. Αυτή τη φορά όμως έψαχνα τις δικές μου λέξεις για να μιλήσει ο ήρωας του Τσέχωφ.
Η ιδέα για μια νέα μετάφραση ήταν αρχικά προϊόν πρακτικής ανάγκης εξοικονόμησης χρημάτων και αργότερα εξελίχθηκε στη βάση διαμόρφωσης ενός νέου καλλιτεχνικού οράματος.
Ο Γλάρος του Τσέχωφ είναι αναμφισβήτητα ένα από τα γνωστότερα έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου. Για όλους εμάς που έχουμε περάσει κι από μια σχολή θεάτρου, είναι εγγεγραμμένες στο θεατρικό μας DNA σκηνές ολόκληρες. Φράσεις του έργου, όπως :«Είμαι γλάρος… Όχι ηθοποιός είμαι», είναι τόσο γνωστές πια όσο η αμλετική αναρώτηση : «Να ζει κανείς; Ή να μη ζει;» Πόσο εύκολο είναι τελικά να τις επαναδιατυπώσεις μ’ έναν δικό σου τρόπο, πρωτότυπο και ταυτόχρονα ουσιαστικό και καίριο , πόσο πιθανόν είναι να μην καταφεύγεις στις ίδιες λύσεις των προηγούμενων , όταν είναι τόσο βαθειά ριζωμένες και έχουν αυτές διαμορφώσει το αισθητικό και γλωσσικό σου κριτήριο;
Η γλώσσα του Τσέχωφ είναι φαινομενικά απλή. Κατανοητές λέξεις, τίποτα εξεζητημένο, τίποτα περιττό, τίποτα περίπλοκο. Λέξεις καθημερινές, προτάσεις σύντομες με έντονη προφορικότητα, διάλογοι για τετριμμένα θέματα, τον καιρό ,το δείπνο, μια παρτίδα χαρτιά, καταστάσεις που λίγο πολύ έχουμε βιώσει όλοι μας , ένας ανεκπλήρωτος έρωτας, μια απόρριψη, διαψεύσεις και ματαιώσεις . Σιγά σιγά όμως κατανοείς ότι κάτω απ’ την φαινομενικά απλή και ομαλή επιφάνεια, ο Τσέχωφ έχει συνθέσει μια εξαιρετικά περίπλοκη μουσική συμφωνία σε ό,τι έχει να κάνει με την γλώσσα, ύπουλα σχεδόν και αριστοτεχνικά.
Σου αποκαλύπτονται κρυμμένοι ρυθμοί, άλλοτε γοργοί άλλοτε αργοί, γλωσσικοί συνειρμοί, αναπάντεχα παιχνίδια με τις λέξεις, μέχρι και τις αναπνοές των ηθοποιών έχει ενορχηστρώσει. Όταν για παράδειγμα ανακοινώνεται η αναχώρηση των ηρώων, χρησιμοποιεί πολύ πιο κοφτές προτάσεις και σύντομες λέξεις έτσι και ο ρυθμός ανεπαίσθητα επιταχύνεται δημιουργώντας ευφυώς και υπόκωφα την αναμονή της αναχώρησης. Μια παρήχηση του Ф σε μια περίοδο είναι αρκετή για να δημιουργήσει μια αστεία ατμόσφαιρα ανεξάρτητα απ’ το νόημα των λέξεων. Γλωσσικά λογοπαίγνια επιστρατεύονται για να εκτονωθεί μια τεταμένη σκηνή, οι πιο μακροπερίοδες προτάσεις επιτυγχάνουν την δημιουργία κλίματος ραστώνης ενός καλοκαιρινού απογεύματος στην εξοχή. Και πόσα ακόμα τέτοια παραδείγματα που φανερώνουν πόσο ιδιοφυής συγγραφέας είναι ο Τσέχωφ. Παραδείγματα που δυστυχώς όμως δεν γίνεται (;) να διασωθούν στην μεταφορά σε μια άλλη γλώσσα. Τουλάχιστον για έναν αρχάριο όπως εγώ φαντάζει αδύνατον. Πως να διατηρήσεις τους ίδιους ρυθμούς τις ίδιες εγκοπές του λόγου την ίδια μουσική των φωνηέντων; Ίσως σε ένα επιστημονικό κείμενο να αρκεί η σαφής απόδοση των νοημάτων και η επαρκής μεταφορά του περιεχομένου, ο θεατρικός όμως λόγος είναι προορισμένος ν’ ακουστεί : Η μουσική της γλώσσας είναι πιο σημαντική απ’ τα νοήματα πολλές φορές, επιβάλλει τους ρυθμούς της παράστασης, ακόμα και την ερμηνεία των ηθοποιών.
Σ όλη την διάρκεια της μετάφρασης ένιωθα ότι περπατάω σ’ ένα ναρκοπέδιο που σε κάθε μου βήμα πατούσα και μια νάρκη. Καθημερινά θα πρέπει να την εγκατέλειπα τρεις τέσσερις φορές τουλάχιστον, ως αδύνατον να τα καταφέρω. Μια μάχη απ την αρχή χαμένη. Τελικός κριτής και αποδέκτης πάντα το κοινό, οι θεατές».
Γιάννης Χαρτοδιπλωμένος
Σκηνοθεσία/Φωτισμοί: Κωνσταντίνος Χατζής
Μετάφραση από τα Ρώσικα: Γιάννης Χαρτοδιπλωμένος
Απόδοση: Κωνσταντίνος Χατζής -Γιάννης Χαρτοδιπλωμένος
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Σκηνική Εγκατάσταση: Γιώργος Μπούνιας
Κίνηση: Χριστίαννα Φελούκα
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ξένια Καλατζή, Γιάννης Κουκουράκης
Φωτογραφίες: Μυρτώ Αποστολίδου, Νικόλας Μακρής
Υπεύθυνος Επικοινωνίας Παράστασης: Δημήτρης Χαλιώτης
Διεύθυνση Παραγωγής: Κωνσταντίνα Αγγελέτου
Παραγωγή: Ομάδα Χρώμα, Hunds Up
Παίζουν (με αλφαβητική σειρά): Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου, Κλέων Γρηγοριάδης, Θανάσης Δήμου, Τζίνα Θλιβέρη, Μάγδα Λαδά, Νικόλας Μακρής, Ηλέκτρα Νικολούζου, Γιώργος Παπαπαύλου, Ένκε Φεζολλάρι, Γιάννης Χαρτοδιπλωμένος
