Με αφορμή την παράσταση, βασισμένη στο έργο του Στρίντμπεργκ « Οι σύντροφοι ; » που επιστρέφει στο Θέατρο «Τόπος Αλλού» από 1ης Οκτωβρίου, ο σκηνοθέτης Νίκος Καμτσής σημειώνει στο artplay.gr :
«Το βασανιστικό ερώτημα του Άμλετ «να ζει κανείς ή να μην ζει», επανατοποθετείται ελαφρώς αλλαγμένο ως «να φαγωθεί κάνεις η να μην φαγωθεί».
Το ερώτημα αναλαμβάνει να το θέσει εκ νέου ο Στρίντμπεργκ. Ο ποιητής του λυσσαλέου αγώνα ανάμεσα στους δύο πόλους της ζωής. Του άνδρα και της γυναίκας. Ενός αγώνα, σαδιστικού, μαζοχιστικού, μοιραίου όμως και αναπόδραστου.
Από την μία ο άντρας μέγας κατασκευαστής. Κατασκευάζει ένα οικοδόμημα από λόγους και επιχειρήματα, που τα υποστηρίζει και περιχαρακώνει με νόμους και θεσμούς. Ορίζει τον κόσμο και την λειτουργία του, τον δομεί μέσα από την γλώσσα και του δίνει ταυτότητα και υπόσταση. Αυτή και όχι άλλη.
Και από την άλλη η γυναίκα που ο κόσμος της αρχίζει και τελειώνει στο σώμα και στα είδωλά του. Φυσικά. Γιατί αυτό έχει, με αυτό προσφέρει το μέγα δώρο της ζωής, μέσα από αυτό επιβεβαιώνεται και μέσα από αυτό αναδημιουργείται και επαναλαμβάνεται. Με αυτό το όπλο μπαίνει στον πόλεμο. Και αποδεικνύεται ανίκητο.
Η ζεστασιά και η ασφάλεια του κόλπου, είναι ασφαλές και αναμφισβήτητο καταφύγιο. Στην ασφάλεια και στην γαλήνη της ενδομήτριας ζωής μας καλεί η γυναίκα, η μάνα, η γη (θέμα ιδιοφυώς ανεπτυγμένο στον «Πατέρα»). Ένα καταφύγιο που δεν προϋποθέτει το αντίπαλο “αρσενικό” και άρα αυτό απογυμνωμένο από την λογική, δεν έχει άλλη διέξοδο από την τρέλα. Τα ερείπια του οικοδομήματος του δεν είναι ικανά να κρύψουν την γύμνια του και να τον προφυλάξουν.
Ο Πατέρας και η μητέρα στον «Πατέρα», η Μις Τζούλια και ο υπηρέτης Ζαν, Ο στρατηγός Έντγκαρ και η γυναίκα του Άλις, είναι ζευγάρια αυτού του δίπολου που βρίσκονται αέναα σε έναν θανάσιμο χορό που συνεχίζεται και θα συνεχίζεται όσο η γη συνεχίζει να χορεύει γύρω από τον ήλιο.
Τον ίδιο χορό χορεύουν ο ζωγράφος Άξελ Άλμπεργκ και η σύζυγός του Μπέρτα. Οι σύντροφοι ?.—-
Το ερωτηματικό το βάζει ο Στρίντμπεργκ να μας κλείνει το μάτι σαρδόνια και ειρωνικά και να υποσκάπτει το υπέδαφος. Ότι και αν υπάρχει στην επιφάνεια συγκλονίζεται και η τελική κατεδάφιση προαναγγέλλεται από τις πρώτες ατάκες και τελικά συμβαίνει. Δεν είναι η τελική έκβαση που κάνει εντύπωση. Αυτή την ξέρουμε από την αρχή. Δεν είναι το saspens. Είναι οι τεχνικές των αντιπάλων. Είναι ότι η καταστροφή συμβαίνει και στηρίζεται πάνω στη δημιουργία.
Γι΄ αυτό ο Στρίντμπεργκ είναι σύγχρονος και αξεπέραστος και πολυπαιγμένος.
Οι «Σύντροφοι» λοιπόν έχουν μια ειδοποιό διαφορά και καινοτομία από άλλα έργα του. Έχουν και μία επιπλέον γοητεία (κατά τη γνώμη μου) από τη Μις Τζούλια, ας πούμε, που παίζεται και ξαναπαίζεται γιατί κολακεύει την φιλαρέσκεια παλιών και νέων πρωταγωνιστών. Είναι ότι η λυσσαλέα σύγκρουση γίνεται με αφορμή την καλλιτεχνική δημιουργία και την πατρότητα ενός έργου τέχνης. Δεν είναι η κόρη που διεκδικούν και συγκρούονται το αρσενικό και θηλυκό (Πατέρας), αλλά ένας πίνακας ζωγραφικής. Υπάρχει μια συγγένεια εξ αγχιστείας έτσι με τους «Δανειστές» που και εκεί το έργο τέχνης υπάρχει άλλα δεν είναι τόσο Παρόν όσο στους συντρόφους που είναι ο βασικός πρωταγωνιστής. Έπειτα ας μην ξεχνάμε ότι «οι Σύντροφοι?» με το ερωτηματικό τους και κυρίως λόγω αυτού, είναι κωμωδία.
Επιμένει ο Στρίντμπεργκ και δεν έχει και άδικο.
Πράγματι τα γκροτέσκα πρόσωπα που εμφανίζονται και πλαισιώνουν τον Αξελ Αλμπεργκ και την γυναίκα του την φιλόδοξη Μπέρτα συνθέτουν ένα εξπρεσιονιστικό χορό που αντιστικτικά κινείται γύρω από το ζεύγος και ρίχνει το απαραίτητο λάδι στη φωτιά τους, που δεν θέλει και πολύ για πυρπολήσει το σύμπαν.
Ο δομημένος και θεσμοθετημένος κόσμος του φτασμένου καλλιτέχνη Αξελ αποδομείται και κατεδαφίζεται από την Μπέρτα και τον χορό των φίλων τους (όλοι Σκανδιναβοί, κανένας Γάλλος η έστω Ευρωπαίος, αν και βρισκόμαστε στο Παρίσι). Σε ένα κενό χρόνου και χώρου (ο αγώνας συμβαίνει στην ξένη) ο Αξελ για μια στιγμή, δέχεται να κάνει το παράδοξο. Δέχεται να ξεσφίξει την αυστηρή, σφιχτή, προτεσταντική γραβάτα του. Δέχεται ότι η λογική μπορεί να μην ισχύει για λίγο, μπορεί το «ορθό» (political correct) να κάνει τα στραβά μάτια για μία και μοναδική στιγμή και δέχεται αυτός και η συντρόφισσά του Μπέρτα, να ζωγραφίσουν από ένα πίνακα ο καθένας πάνω στο ίδιο θέμα (ουδέν μεμπτό ) και να το καταθέσουν στο ετήσιο διαγωνισμό της Ανώτερης Ακαδημίας Τεχνών και Γραμμάτων προς κρίση και βράβευση (επίσης ουδέν μεμπτό).
Και τότε πιο είναι το παράδοξο;
Ότι δέχεται να βάλει ο καθένας την υπογραφή του, στον πίνακα του άλλου.
Εδώ είναι που το έργο τέχνης ζαλίζεται, μπερδεύεται, αναρωτιέται για την ταυτότητα του.
Ο πίνακας απαιτεί: «Κάνε ό, τι θέλεις πάνω στον καμβά, βάλε ό, τι χρώμα και σχήμα θέλεις αλλά στην κάτω δεξιά γωνία μου θέλω την υπογραφή σου, την υπογραφή του δημιουργού μου».
Είναι σχεδόν μια θρησκεία, ένα πιστεύω που διεκδικεί ο πίνακας για να υπάρξει. Αλλά ο συνεπής προτεστάντης, ο ευθύς και νομιμόφρων Αξελ υποκύπτει στην αδηφάγο φιλοδοξία της γυναίκας και στην μαγνητική δύναμη του απαγορευμένου καρπού. Στον αγώνα που ξετυλίγεται μπροστά μας- άλλες φορές δραματικός και άλλες φορές γκροτέσκος και γελοίος, αλλά πάντα ενδιαφέρον- επιστρατεύονται όλες οι στρατηγικές: έλξη, προσποιήσεις, προκλήσεις, όλα τα τερτίπια του σεξ, οι ελιγμοί και τακτικές άμυνας και επίθεσης, απάτες, ψέματα, δόλος, η ηδονή και η μέθη της καταστροφής και της αυτοκαταστροφής.
Πλησιάζουμε έτσι την φύση του κακού και την μοιραία σύγκρουση του με το καλό.
Εάν ο άντρας χρειάζεται ικανότητες, υπομονή και επιμονή για να κατασκευάσει το κοινωνικό οικοδόμημα που όλοι ξέρουμε, τις ίδιες πάνω-κάτω ικανότητες χρειάζεται και η γυναίκα για να το ανατρέψει. Και αυτό πρέπει να ομολογήσουμε βγάζει γέλιο. Μπορεί να συγκινούμαστε από τον εργατικό μέρμηγκα που δεν σταματάει να χτίζει το μέλλον του, αλλά όλοι διασκεδάζουμε με τον γλεντοκόπο τζίτζικα που χαίρεται το παρόν του.
Τι τα θέλετε;
Ο αλληλοσπαραγμός των φύλων είναι μια πρωτόγονη τελετή. Είναι ένας φυσικός νόμος.
Μέσα από μια τέτοια σκοπιά η γυναίκα έχει μια αλλόκοτη και αντιφατική γοητεία και ασκεί μια κολασμένα μαγνητική έλξη.
Ο Στρίντμπεργκ ο θεατράνθρωπος, ο Στρίντμπεργκ ο ποιητής, είναι ο ειδικότερος όλων να καταπιαστεί με κάτι τέτοιο. Έκτος από την ευαισθησία και το ταλέντο του κουβαλάει στις αποσκευές του και τα ερείπια από τρεις αποτυχημένους γάμους. Αξία ανεκτίμητη.
Η παγκόσμια κριτική τον είπε μισογύνη. Ο ίδιος δεν το αρνιόταν, έλεγε μάλιστα ότι «…ο μισογυνισμός είναι η άλλη όψη της έλξης που νιώθω για την γυναίκα. Μιας έλξης έντρομης».
Νίκος Καμτσής
Ταυτότητα
Μετάφραση (από τα αγγλικά), δραματουργική επιμέλεια κειμένου, σκηνοθεσία: Νίκος Καμτσής
Σκηνικό-Κοστούμια: Μίκα Πανάγου
Μουσική (lied): Χρήστος Ξενάκης
Φωτισμοί: Νίκος Καμτσής –Νικολάι Καμίσεβ (Κρ. Θέατρο Σόφιας)
Έντυπα Αφίσα: Topos Arte
Επιμέλεια ύλης προγράμματος: Δέσποινα Πολίτου
Βοηθοί σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Νεφέλη Στείρου, Γεωργία Καρατζά
Η διανομή βασίστηκε σε ένα βασικό πυρήνα ηθοποιών που τα τελευταία χρόνια δουλεύουν μαζί στο ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟύ και είναι οι Ειρήνη Μπαλτά, Αγησίλαος Αλεξίου, Νίκος Καραστέργιος, Μυρσίνη Μορέλλι, Ανδρέας Παπαγιαννάκης, Άντα Κούγια, Μαρκέλλα Στάμμου, Αλεξάνδρα Χαραλαμπίδου.
Η ελληνική μετάφραση στηρίχθηκε στο αγγλικό κείμενο των Edith and Warner Oland.
Έναρξη 1 Οκτωβρίου 2016
*Info
Αλλού | Κεφαλληνίας 17 & Κυκλάδων,Κυψέλη |
Τηλ.: 2108656004, 2108624392 | www.topos-allou.gr
