Θέατρο

Δημήτρης Σπάθης: Έφυγε ένας σπουδαίος μελετητής του νεοελληνικού θεάτρου

Με μια μεγάλη απώλεια για τα ελληνικά γράμματα τελειώνει το 2014, καθώς χθες το πρωί έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 89 ετών, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρης Σπάθης,

διακεκριμένος μελετητής του νεοελληνικού θεάτρου, ενταγμένος από νεαρή ηλικία στην Αριστερά. Σύμφωνα με το ρεπορταζ της εφημερίδας ΑΥΓΗ που αναδημοσιεύει το artplay.gr, o Δημήτρης Σπάθης, που νοσηλευόταν τις τελευταίες εβδομάδες σε ιδιωτικό θεραπευτήριο, πέθανε το πρωί της Δευτέρας από λοίμωξη του αναπνευστικού και η κηδεία του θα γίνει την Παρασκευή στις 16.00 το απόγευμα από το Νεκροταφείο Παλαιού Φαλήρου.

Γεννημένος στο Κάιρο το 1925, φοίτησε στο Γυμνάσιο της Αμπετείου Σχολής και στη συνέχεια στο Γαλλικό Λύκειο Καΐρου. Τον Ιούνιο του 1944 κατετάγη στο Βασιλικό Ναυτικό στη Μέση Ανατολή, όπου υπηρέτησε μέχρι το 1945. Μετά την αποστράτευσή του επέστρεψε στην Αίγυπτο, όμως, όπως πολλοί Αιγυπτιώτες αριστεροί, το 1948 θα βρεθεί στον Γράμμο, στις γραμμές του ΔΣΕ, για να ακολουθήσει, μετά την ήττα, τη μοίρα των πολιτικών προσφύγων στην Τασκένδη.

Εκεί θα σπουδάσει στη Σχολή Θεατρολογίας του Κρατικού Θεατρικού Ινστιτούτου, από το 1950 έως το 1955, συμμετέχοντας παράλληλα στο θεατρικό συγκρότημα των πολιτικών προσφύγων που είχε επικεφαλής τον Αντώνη Γιαννίδη και τον Γιώργο Σεβαστίκογλου. Μετά την αποφοίτησή του θα συνεχίσει μεταπτυχιακές σπουδές στη Μόσχα, στο Ινστιτούτο Ιστορίας των Τεχνών της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, όπου θα εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα τη διαμόρφωση του ρεαλισμού στο νεοελληνικό δράμα, τέλη 19ου – αρχές του 20ού αι. Στο Ινστιτούτο θα εργαστεί ως επιστημονικός ερευνητής μέχρι τον Ιούνιο του 1965, οπότε και επαναπατρίζεται.

Στην Ελλάδα θα συνεργαστεί με την Επιθεώρηση Τέχνης ως θεατρικός κριτικός και μέλος της συντακτικής επιτροπής, αλλά και με το Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών. Μετά την κήρυξη της δικτατορίας θα καταφύγει στο Παρίσι, ενώ μετά τη διάσπαση του 1968 θα ενταχθεί στις γραμμές του ΚΚΕ Εσωτερικού.

Στη Γαλλία παρακολούθησε τα μαθήματα Κοινωνιολογίας της Τέχνης του Pierre Francastel, εργάστηκε σε έρευνες της UNESCO πάνω σε θέματα πολιτιστικής ανάπτυξης και συμμετείχε στο σεμινάριο του Κ.Θ. Δημαρά στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης. Παράλληλα, πήρε μέρος στην ομάδα εργασίας του θεατρικού τμήματος του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) για τα πρωτοποριακά ρεύματα στο ευρωπαϊκό θέατρο του Μεσοπολέμου.

Τον Αύγουστο του 1974 επέστρεψε για δεύτερη φορά στην Ελλάδα, διδάσκοντας Ιστορία Θεάτρου, αρχικά στις δραματικές σχολές του Λαϊκού Πειραματικού Θεάτρου (1975-78), του ΚΘΒΕ (1976-79) και του Θεάτρου Τέχνης (1981-84).

Στο ελληνικό πανεπιστήμιο θα βρεθεί σε σχετικά μεγάλη ηλικία, πρώτα ως ειδικός επιστήμονας στα Τμήματα Φιλολογίας του ΑΠΘ και του Πανεπιστημίου Κρήτης, στη συνέχεια ως αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ (1986-91) και, τέλος, ως καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (1991-93).

Σημαίνουσα μορφή της ελληνικής θεατρολογίας, με πλούσιο ερευνητικό έργο και ανήσυχο επιστημονικό στοχασμό, συνέβαλε στην έρευνα πάνω στην ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου, επηρεάζοντας με τη διδασκαλία του πολλούς νεότερους θεατρολόγους. Το εύρος της επιστημονικής του εποπτείας εκτεινόταν σε ολόκληρη την ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου, από την Κρητική Αναγέννηση ώς τις μέρες του Θεάτρου Τέχνης.

Πέρα από τη σημαντική συμβολή του με τις εργασίες για τον ρεαλισμό στο ελληνικό θέατρο στο μεταίχμιο του 19ου και του 20ού αιώνα, που γράφτηκαν στα ρώσικα, αλλά και οι δημοσιεύσεις του σε ρωσικά επιστημονικά έντυπα και εκδόσεις των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων, η συμμετοχή του στο σεμινάριο του Κ.Θ. Δημαρά εγκαινίασε έναν κύκλο μελετών για τις πρώτες θεατρικές μεταφράσεις τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αι., αλλά και τη θεατρική δραστηριότητα στην Οδησσό, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και αργότερα, μετά το 1830, στην Ελλάδα. Οι μελέτες αυτής της περιόδου θα αποτελέσουν τον κορμό του τόμου Ο Διαφωτισμός και το νεοελληνικό θέατρο, που κυκλοφόρησε το 1986.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μελέτες του για τον Βασιλικό του Μάτεση (1989), το έργο του Δημ. Βερναρδάκη (1986), τη νεοελληνική κωμωδιογραφία (Χουρμούζης, Α.Ρ. Ραγκαβής, Ηλίας Καπετανάκης, Γ.Ν. Σούτσος), τη θεατρική δραστηριότητα τον 19ο αιώνα, την παρουσία του Γκολντόνι και του Τσέχοφ στη νεοελληνική σκηνή, την καθιέρωση της σκηνοθεσίας στο ελληνικό θέατρο του 20ού αιώνα, με τις μελέτες του για τον Θωμά Οικονόμου, τον Κωνσταντίνο Χρηστομάνο, τον Δημήτρη Ροντήρη, τον Κάρολο Κουν, τον Γιώργο Σεβαστίκογλου κ.ά.

Τέλος, αρκετά άρθρα του όπου σκιαγραφείται συνοπτικά μια συνολική ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου έχουν δημοσιευτεί σε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά.

Ο Δημήτρης Σπάθης υπήρξε σύντροφος στη ζωή, αλλά και συνοδοιπόρος στις πνευματικές αναζητήσεις, με τη διακεκριμένη φιλόλογο και μεταφράστρια του θεάτρου Χρύσα Προκοπάκη, με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά, την Κατερίνα και τον Ηλία.

Ο ΣΥΡΙΖΑ

Την οδύνη τους για την απώλεια του Δημήτρη Σπάθη εκφράζουν με ανακοίνωσή τους η ΕΕΚΕ Πολιτισμού και το Τμήμα Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ: “Ο ιστορικός του θεάτρου, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρης Σπάθης υπήρξε μια εξέχουσα μορφή του πνευματικού κόσμου και της ιστορίας του ελληνικού θεάτρου, με πλούσιο επιστημονικό έργο. Ήταν αληθινός παιδαγωγός, σεμνός, συνεπής και σταθερός στις καλλιτεχνικές του απόψεις. Δεν πρόδωσε ποτέ τα πιστεύω του και δίδαξε στους μαθητές του τη σκληρή δουλειά και την αγάπη για το θέατρο”.

Τα ΑΣΚΙ

Το Δ.Σ. των ΑΣΚΙ, με ανακοίνωσή του αποχαιρετά “με συγκίνηση και θλίψη τον Δημήτρη Σπάθη. Πρωτοπόρος στον χώρο της μελέτης της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου, ο Δημήτρης Σπάθης με τις μελέτες του πρόσφερε ένα εκτεταμένο και εξαιρετικά γόνιμο έργο, στο οποίο συνυπάρχουν μοναδικά η κριτική σκέψη με την ιστορική γνώση και τις θεατρολογικές αναζητήσεις. Άνθρωπος που συνέδεσε τη ζωή του με την Αριστερά και τις δύσκολες διαδρομές της, ιδρυτικό μέλος των ΑΣΚΙ, πλούτισε με τη σκέψη του και τις πρωτοβουλίες του τις δραστηριότητές τους, συμβάλλοντας δημιουργικά στο έργο τους. Για όλους εμάς, όσους τον γνωρίσαμε και συνεργαστήκαμε μαζί του, θα είναι πάντα ενεργά παρών στη σκέψη μας”.

ΠΗΓΗ: ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΑΥΓΗ