Η Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα για την έκθεση «Δάσκαλοι – Καλλιτέχνες»

Η έκθεση «Δάσκαλοι – καλλιτέχνες» συγκεντρώνει πολλά ορατά και αθέατα προνόμια: από την πρώτη κιόλας ματιά συνειδητοποιούμε ότι πρόκειται για μια ανθολογία έργων υψηλής ποιότητας.

Αυτό οφείλεται, όχι μόνο στην υπόσχεση που έχουμε δώσει στο φιλότεχνο κοινό του νησιού και των φανατικών καλοκαιρινών προσκυνητών του, αλλά και σε μια συγκυρία. Καθώς η Εθνική Πινακοθήκη επεκτείνεται, πολλά αριστουργήματα που σε άλλη περίπτωση θα βρίσκονταν εκτεθειμένα στις μόνιμες συλλογές της, μπορούν τώρα να διατεθούν σε άλλες εκθέσεις.

Η αθέατη πλευρά της έκθεσης είναι εντούτοις πολύ πιο σημαίνουσα: γιατί αυτή η συνάθροιση δασκάλων-καλλιτεχνών είναι στην πραγματικότητα ένα συμπόσιο όπου οι πρεσβύτεροι δάσκαλοι συναντούν τους μαθητές που τους διαδέχτηκαν στις έδρες τους. Αν θεωρήσουμε ότι η γενεά στην καλλιτεχνική δημιουργία ορίζεται σε δεκαετίες, στη θερινή σύναξη της Σίφνου δίνουν ραντεβού τέσσερις γενιές δασκάλων. Αν περιοριστούμε μόνο στην Σχολή Καλών Τεχνών, μοναδικό φυτώριο καλλιτεχνών έως την ίδρυση της αντίστοιχης Σχολής στη Θεσσαλονίκη, η πρώτη γενιά αντιπροσωπεύεται από τρεις μεγάλους δασκάλους: τον Γιάννη Μόραλη (1916-2009) στη ζωγραφική, τον Κώστα Γραμματόπουλο στη χαρακτική (1916-2003) και τον Γιάννη Παππά (1913-2005) στη γλυπτική. Παναγιώτης Τέτσης (1925), Βλάσης Κανιάρης (1928-2011), Ηλίας Δεκουλάκος (1929-1998), Δημοσθένης Κοκκινίδης (1929) και Νίκος Κεσσανλής (1930-2004) στη ζωγραφική και Θύμιος Πανουργιάς στη γλυπτική (1931) ήταν λίγο –πολύ (με εξαίρεση τον πρεσβύτερο Τέτση) μαθητές των δασκάλων της πρώτης γενιάς, όπως εξάλλου και οι καλλιτέχνες που γεννιούνται στη δεκαετία του ’30 με προεξάρχοντα τοv ζωγράφο Δημήτρη Μυταρά (1934) και τον χαράκτη Γιώργο Μήλιο (1935).

 

Ακολουθεί η γενιά του ’40, η γενιά που γεννήθηκε μέσα στον πόλεμο ή έζησε στα πιο τρυφερά της χρόνια τα δεινά του Εμφυλίου. Οι περισσότεροι είχαν δάσκαλο τον Μόραλη, καθώς ευτύχησε να εκλεγεί καθηγητής στα 30 του και να οδηγήσει με τη φωτεινή και ελεύθερη διδασκαλία του πολλούς καλλιτέχνες να βρούν την προσωπική τους οδό. Σ’ αυτή τη γενιά ανήκουν οι ζωγράφοι Γιάννης Βαλαβανίδης (1939), Χρόνης Μπότσογλου (1941), Γιάννης Ψυχοπαίδης (1945), Τριαντάφυλλος Πατρασκίδης (1946), Ζαχαρίας Αρβανίτης (1947), Περικλής Γουλάκος (1947), Δημήτρης Σακελλίων (1947), Τάσος Χριστάκης (1947), Παύλος Σάμιος (1948), οι περισσότεροι μαθητές του Μόραλη, ο γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης (1942), μαθητής του Γιάννη Παππά, και οι χαράκτριες Μαίρη Σχοινά (1948) και Χαρά Καλαϊτζίδου (1949), μαθήτριες του Γραμματόπουλου. Οι νεότεροι ζωγράφοι Μιχάλης Μανουσάκης (1953), Γιώργος Χαρβαλιάς (1956) και Μάριος Σπηλιόπουλος (1957) συναντήθηκαν στα εργαστήρια με τον απερχόμενο θρυλικό πλέον δάσκαλο Γιάννη Μόραλη και κυρίως με την πρώτη γενιά των μαθητών του.

Συμπέρασμα: Η σύναξη των δασκάλων-καλλιτεχνών στην Σίφνο μας επιτρέπει να αγκαλιάσουμε με μια εποπτική ματιά τον ορίζοντα της εικαστικής παιδείας στην Ελλάδα από την μεταπολεμική περίοδο – γιατί τότε εκλέγονται οι παλαιότεροι δάσκαλοι στην Σχολή Καλών Τεχνών – έως σήμερα. Η κυρίαρχη μορφή δασκάλου είναι αναμφίβολα ο Γιάννης Μόραλης, που είχε άλλοτε κατηγορηθεί ότι εκπαιδεύει «μοραλάκια». Η έκθεση της Σίφνου διαψεύδει πρόδηλα αυτό τον ισχυρισμό. Η πολυμορφία των εκφράσεων των μαθητών του μεγάλου δασκάλου, παλαιότερων και νεότερων, επιβεβαιώνει ότι η διδασκαλία του είχε ως μοναδικό σκοπό να απελευθερώσει και να καλλιεργήσει τη δημιουργική ατομικότητα του μαθητή, όπως υπαγορεύει άλλωστε η ιδανική μαιευτική μέθοδος της διδασκαλίας. Χρειάζονται μαντικές ιδιότητες και βαθιές γνώσεις υφολογίας για να καταλάβεις τη σχέση δασκάλων και μαθητών, όπως π.χ. του Τάσου Χριστάκη με τον Γιάννη Μόραλη ή των ζωγράφων Μιχάλη Μανουσάκη και Γιώργου Χαρβαλιά με τους δασκάλους τους Μυταρά και Κοκκινίδη. Στο εργαστήριο του Κοκκινίδη φοίτησε επίσης και ο Μάριος Σπηλιόπουλος. Ίσως η μόνη εμφανής εξάρτηση είναι ο ερευνητικός και στοχαστικός χαρακτήρας που παρουσιάζει η εργασία κάποιων μαθητών και που φαίνεται να έλκει την καταγωγή του από την κατεύθυνση του εργαστηρίου.

Ο πολύμορφος χάρτης της εφετινής έκθεσης της Σίφνου, παρόλο τον περιοριστικό χαρακτήρα του ενός έργου που αντιπροσωπεύει κάθε δάσκαλο –καλλιτέχνη, δεν προτείνει μόνο μια συνοπτική αφήγηση της ιστορίας των καλλιτεχνικών σπουδών στον τόπο μας αλλά μας δίνει παράλληλα και ένα πανόραμα των εικαστικών τάσεων και αναζητήσεων της τέχνης στην Ελλάδα στο Β΄μισό του 20^ου αιώνα. Παράλληλα- και αυτό το θεωρώ πιο σημαντικό από όλα-δίνει το στίγμα των συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης, που ως Εθνικό Μουσείο οφείλει να παρακολουθεί και να συλλέγει έργα που εκπροσωπούν όλες τις τάσεις ανεξάρτητα από συρμούς και διαμάχες. Εδώ λοιπόν οι ζωγράφοι του βλέμματος όπως ο πρώιμος Μόραλης, ο Τέτσης, ο Μυταράς, ο Μπότσογλου, ο Σάμιος και άλλοι συναντούν τις πιο αφαιρετικές τάσεις άλλων ομοτέχνων τους ή ακόμη, τις πιο πειραματικές ή εννοιακές αναζητήσεις νεότερων ζωγράφων. Το πανόραμα που μας προσφέρει η φετινή έκθεση της Σίφνου διακρίνεται εξάλλου από την υψηλή της ποιότητα και την πειθώ της αυθεντικής δημιουργίας σε όποια σχολή ή τάση και αν ανήκουν τα έργα.

Θερμές ευχαριστίες και συγχαρητήρια οφείλω στην επιμελήτρια της ΕΠΜΑΣ Λίνα Τσίκουτα για την εμπνευσμένη ιδέα της έκθεσης και για την άψογη οργάνωσή της.

Ευχαριστώ θερμά τον φιλότεχνο Δήμαρχο της Σίφνου κ. Ανδρέα Μπαμπούνη και την φίλη Μαρία Ναδάλη, ψυχή κάθε διοργάνωσης του Δήμου και του ωραίου νησιού της Σίφνου. Ευχαριστίες οφείλω επίσης στην αγαπητή φίλη κ. Όλγα Καρατζά για την ενθουσιώδη υποστήριξή της, καθώς και στο Σωματείο «Οι φίλοι του Κάστρου» για την ευγενική παραχώρηση του Παλιού Σχολείου του Κάστρου και τη διαρκή στήριξη του ετήσιου πλέον θεσμού της έκθεσης. Ακόμη, εκφράζω τις ευχαριστίες μου στον Θύμιο Πρεσβύτη και στον Θοδωρή Αναγνωστόπουλο για τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό του καταλόγου.

 

Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα

Ομ. Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης

Διευθύντρια Εθνικής Πινακοθήκης Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου