Με στόχο να αναδείξει την πλούσια κοινωνική ιστορία του νησιού της Σάμου και να εντοπίσει τα νήματα που τη συνδέουν με το παρόν, εγκαινιάζεται στις 3 Αυγούστου στο Art Space Pythagorion, η φωτογραφική έκθεση «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα»
Η ετήσια καλοκαιρινή έκθεση του Ιδρύματος Schwarz, σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου και Ιόλης Τζανετάκη, προέκυψε από τη συνεργασία του εικαστικού καλλιτέχνη και κινηματογραφιστή Γιώργου Σαλαμέ και της Φωτονήσου, μιας κολεκτίβας ανθρώπων που ιδρύθηκε το 2014 και δραστηριοποιούνται στα πεδία της τέχνης και του πολιτισμού με έδρα τη Σάμο.
Αναφερόμενος στην έκθεση, ο Σαλαμές σημειώνει: «Ένας φίλος μου είπε κάποτε ότι «πεθαίνεις δύο φορές – πεθαίνεις όταν πεθαίνεις και πεθαίνεις για δεύτερη φορά όταν κάποιος βρίσκει τη φωτογραφία σου και κανείς δεν ξέρει ποιος είσαι. Αλλά ένα χαμόγελο και ένα βλέμμα πεθαίνουν ποτέ;»
Ήταν το 2020 όταν η Φωτόνησος ξεκίνησε την ψηφιοποίηση των οικογενειακών λευκωμάτων των κατοίκων του χωριού των Κοντακαίικων στη Σάμο, ενώ από το 2022 το πρόγραμμα επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει τα αρχεία των κατοίκων του Καρλοβασίου, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του νησιού – και πολλών άλλων γειτονικών σαμιακών χωριών. Το Καρλόβασι, σημείο αναφοράς για τη Σάμο λόγω της πλούσιας πολιτιστικής και βιομηχανικής ιστορίας του, έγινε γνωστό κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, για τα βυρσοδεψεία του και υπήρξε κέντρο παραγωγής καπνού. Αυτή η περίοδος ευημερίας αντικατοπτρίζεται στα επιβλητικά νεοκλασικά αρχοντικά της εποχής, καθώς και στα ερείπια των μεγάλων πετρόκτιστων εργοστασίων δίπλα στη θάλασσα. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την κατάρρευση της αγοράς δέρματος, η οικονομία στράφηκε στο μικρεμπόριο, στο λιανεμπόριο και, σε τοπικό επίπεδο, στην παραγωγή κεραμικών. Σήμερα η πόλη φέρει έντονα τα ίχνη του παλιού της εαυτού και αναζητά τον επαναπροσδιορισμό του χαρακτήρα της, διατηρώντας παράλληλα τη γοητεία της νησιωτικής αστικότητας.
Το αρχείο της Φωτόνησου περιέχει πάνω από 3.700 ψηφιοποιημένες φωτογραφίες και έγγραφα, τα οποία συνολικά αποτελούν μια συνεκτική καταγραφή της κοινωνικής ιστορίας του νησιού τα τελευταία εκατό χρόνια.
Ο Γιώργος Σαλαμέ κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο νησί, μελέτησε το αρχείο, επέλεξε εικόνες από τα οικογενειακά άλμπουμ και τις παρουσιάζει μαζί με φωτογραφίες της σύγχρονης Σάμου που τράβηξε ο ίδιος, σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας διάλογος μεταξύ τους. Η έκθεση είναι ένας στοχασμός πάνω στην έννοια της συνέχειας αλλά και του μετασχηματισμού, της μεταμόρφωσης και της αλλαγής, καθώς το νησί μεταβαίνει από τη μικρή βιομηχανία, μάλλον προς τον τουρισμό. Οι επιλογή των φωτογραφιών αρχείου μαζί με τις εικόνες του Σαλαμέ αποκαλύπτουν άγνωστες μικροϊστορίες, λανθάνουσες ή αθέατες πτυχές της ζωής του νησιού και ανιχνεύουν συνδετικές κλωστές μεταξύ του παρόντος και του παρελθόντος του Καρλοβασίου και των γύρω περιοχών.
Ο τίτλος της έκθεσης είναι μια αναφορά στο αρχικό όνομα της πόλης “Καρλοβάσια”, το οποίο σύμφωνα με τον Σαμιώτη ιστορικό Επαμεινώνδα Σταματιάδη, προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις Karli – ovasi, και σημαίνει χιονισμένος κάμπος.
Οι αρχειακές εικόνες που περιλαμβάνονται στην έκθεση ποικίλουν σε τόνο και θέμα – από φωτογραφίες ανθρώπων που εργάζονται μέχρι ομάδες φίλων σε διακοπές, εκδρομές, τοπικά φεστιβάλ, αθλητικές και άλλες κοινοτικές εκδηλώσεις. Συνδέουν πτυχές της κοινωνικής, πολιτιστικής, εμπορικής και πολιτικής ιστορίας του νησιού από τις αρχές του 20ού αιώνα έως τη δεκαετία του 1980, πριν την κυριαρχία της ψηφιακής φωτογραφίας.
Η έκθεση διερευνά το ρόλο της φωτογραφίας στην τεκμηρίωση της καθημερινής ζωής και στην καταγραφή προσωπικών αλλά και συλλογικών αναμνήσεων. Τα οικογενειακά φωτογραφικά άλμπουμ περιέχουν ψυχικές και συναισθηματικές ιδιότητες που ξεπερνάνε τον μεμονωμένο ιδιοκτήτη, μεταφέρουν μαζί τους ιστορίες που αποτελούν μέρος μιας συλλογικής μνήμης που συχνά υπάρχει έξω από τις κυρίαρχες ιστορικές αφηγήσεις. Σε μια εποχή που ολόκληρο το αρχιπέλαγος του Αιγαίου υφίσταται σημαντικούς μετασχηματισμούς υπό την πίεση του τουρισμού και της υιοθέτησης του μονο-οικονομικού μοντέλου του, η έκθεση μας υπενθυμίζει μια εποχή που τα νησιά ήταν πιο αυτάρκη, οι κοινότητες πιο δεμένες και ο καταναλωτισμός δεν είχε αλλοιώσει την αντίληψη των ανθρώπων για την ταυτότητα. Ταυτόχρονα, αναδεικνύει πολλές από τις αξίες και τις πρακτικές που συνεχίζονται σήμερα και θα μπορούσαν να αποτελέσουν μελλοντικά μοντέλα ύπαρξης και συνύπαρξης.
Παράλληλα με την έκθεση θα παρουσιαστούν δύο μικρότερες εκθέσεις μια με φωτογραφίες από τα μέλη του παιδικού τμήματος της Φωτονήσου και μαθητών του Δημοτικού Σχολείου Κοντακαίικων, με επίκεντρο τα ζώα του νησιού, σε επιλογή της Κατερίνας Γρέγου, και μία από το αρχείο της Φωτονήσου που θα εστιάσει στην απεικόνιση των γυναικών μέσα στα χρόνια.
Τέλος, το φθινόπωρο θα πραγματοποιηθεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Για μια στιγμή… σε επιμέλεια και σχεδιασμό της Κατερίνας Ζαχαροπούλου. Το πρόγραμμα βασίζεται στην ουσία της ίδιας της φωτογραφίας που είναι η απαθανάτιση μιας στιγμής της ζωής σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ακολουθώντας τις φωτογραφίες από το αρχείο της Φωτονήσου αλλά και τις προσεγγίσεις του Γιώργου Σαλαμέ οι μαθητές των σχολείων της Σάμου – με βασικό εργαλείο μια μηχανή Polaroid – καλούνται να στοχαστούν πώς «σε» και «για» μια στιγμή η φωτογραφία συνδέει «εμάς» και «εκείνους» το τότε και το τώρα, πώς ξαναβλέπουμε το παρελθόν μέσα από ό,τι διασώζεται και ό,τι έχει οριστικά παρέλθει. Οι αποσπασμένες εικόνες που θα αποδοθούν από τα παιδιά θα σχηματίσουν μια εκ νέου αφήγηση σαν ένα εκ μέρους τους σχόλιο επάνω σε αρχεία και νέες πραγματικότητες. Ένα δικό τους αρχείο θα προκύψει, που και αυτό με τη σειρά του θα δείχνει στο μέλλον «πως ήμασταν τότε».
Η έκθεση με διάρκεια έως 25 Σεπτεμβρίου θα είναι επισκέψιμη καθημερινά 10.00 – 13.00 και 19:00 – 24:00 με εισιτήριο στα 2 ευρώ και ελεύθερη είσοδο για παιδιά, μαθητές, φοιτητές, ανέργους και άτομα άνω των 65 ετών.
Από 1η έως 25 Οκτωβρίου θα είναι επισκέψιμη κατόπιν συνεννόησης.
Θα υλοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία, εκπαιδευτικούς και οργανωμένες ομάδες από τις αρχές Σεπτεμβρίου έως τα τέλη Οκτωβρίου.
