«Το καλοκαίρι του 2015 η αυξημένη ροή των προσφύγων, έφερε στο νου μου τις διηγήσεις των παππούδων μου, που ήταν μικρά παιδάκια τότε, για το πως ξεκληρίστηκε η οικογένεια τους από την Μικρά Ασία και πως κατάφεραν παρά τις δυστυχίες και κακουχίες να επιβιώσουν και να φτιάξουν μια όμορφη ζωή, με παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα…», σημειώνει στο artplay.g η Φλώρα Πρησιμιντζή, με αφορμή το ντοκιμαντέρ της «Πίσω δεν γυρνάω» που προβάλλεται το Σάββατο 4 και την Κυριακή 5 Μαρτίου στο πλαίσιο του 19ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης».
« Όταν η πρότασή μου έγινε δεκτή γι’ αυτό το ντοκιμαντέρ», συνεχίζει η σκηνοθέτης, «η αγωνία μου ήταν πως θα προσέγγιζα όλα αυτά να κύματα των προσφύγων που τρομαγμένοι και ταλαιπωρημένοι κατέφθαναν στη χώρα μας που γι’ αυτούς έμοιαζε πια παράδεισος, αλλά και πως δεν θα « έκλεβα » από την δυστυχία τους για να φτιάξω μια μιντιακή εικόνα, όπου ο βομβαρδισμός των μέσων αρχίζει ν’ αναισθητοποιεί τον θεατή. Όταν ξεκινήσαμε τα γυρίσματα τον Ιανουάριο του 2016 οι πρόσφυγες κατέφθαναν κατά κύματα και αυτό που χρειαζόταν για να γίνει η δουλειά αυτή, ήταν να αφεθείς σ’ αυτή τη θάλασσα της οδύνης,-πράγμα καθόλου εύκολο- για να καταλάβεις περισσότερο και να προσεγγίσεις το θέμα αυτής της προσφυγικής κρίσης. Μίλησα με πάρα πολλούς ανθρώπους από πάρα πολλές χώρες, κάθε περίπτωση διαφορετική, κάθε περίπτωση κουβαλούσε τη δική της προσωπική τραγωδία. Δεν ξέρω πως να περιγράψω το ν’ ακούς σχεδόν στις περισσότερες περιπτώσεις, «χάσαμε αδέλφια», «χάσαμε 2-3 μέλη από την οικογένεια μας», «αγνοούνται».. σαν μια φυσιολογική κατάσταση, να διηγούνται την ιστορία τους μ’ ένα τρόπο αποστασιοποιημένο. Τα γυρίσματα έγιναν σε διάφορους χώρους συγκέντρωσης προσφύγων, όπως το Ελληνικό, ο Ελαιώνας, η Ειδομένη, το Σχιστό, αλλά και αλλού. Όλες οι περιπτώσεις και όλες οι τραγωδίες δεν μπόρεσαν να χωρέσουν στο ντοκιμαντέρ.
Θα αναφέρω χαρακτηριστικά κάποιες, όπως την περίπτωση του Σινάι που θα δούμε στο ντοκιμαντέρ, με προβλήματα αναπηρίας σοβαρά, νάνος, που κινιόταν με αναπηρική καρέκλα, οι διακινητές πέταξαν την καρέκλα του γιατί δεν είχε να πληρώσει και τον ξέβρασαν τα κύματα στις ακτές της Μυτιλήνης όπου με τη βοήθεια ενός φίλου του κατάφερε να επιβιώσει.
Επίσης πάρα πολλές γυναίκες με τις κόρες τους και νέα κορίτσια ειδικά από το Αφγανιστάν, μιλούσαν για την ανάγκη της μόρφωσης που απαγορεύεται στις γυναίκες, με την ίδια ένταση όπως για την ανάγκη για ζωή.
Εντύπωση μου είχε κάνει και ένα νεαρό κορίτσι, χωρίς μαντήλα, πολύ μοντέρνο και ανεξάρτητο που είχε φύγει μόνη του από τη Συρία για να γλυτώσει από τον πόλεμο. Πράγματα που εμείς θεωρούμε δεδομένα, κατακτήσεις του δυτικού κόσμου, εκεί είναι προς αναζήτηση. Οι περιπτώσεις που πέρασαν στη χώρα μας, ήταν αυτοί που είχαν την οικονομική δυνατότητα, την φυσική και ψυχική αντοχή να τα καταφέρουν. Συχνά μια οικογένεια μάζευε χρήματα για να περάσει τα σύνορα μόνο ένα μέλος της και στην συνέχεια να φέρει και την υπόλοιπη οικογένεια.
Συχνά στις περιπτώσεις των ασυνόδευτων παιδιών, δεν ήταν μόνο όσα είχαν χάσει την οικογένεια τους. Σε όλες τις περιπτώσεις ακόμη και εκεί που δεν κινδύνευε άμεσα η ζωή τους όπως πολλοί που έρχονταν από το Ιράν, το ζητούμενο ήταν η ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Κάθε μέρα στο τέλος των γυρισμάτων ήμασταν όλοι εξαντλημένοι ψυχικά από το βάρος της οδύνης που κουβαλούσε η κάθε ιστορία.
Προς το τέλος περίπου των γυρισμάτων, κάναμε γύρισμα στο Σχιστό και ενώ μέχρι τότε κρατούσα την αυτοσυγκέντρωση μου και την ψυχραιμία μου, γιατί οι συνθήκες των γυρισμάτων ήταν πάρα πολύ δύσκολες από πάρα πολλές απόψεις, έκανα συνέντευξη σ’ ένα νεαρό δημοσιογράφο από το Αφγανιστάν. Ένας νέος άνθρωπος που μου όταν μου περιέγραφε πως το έσκασε από το παράθυρο, ενώ τον κυνηγούσαν οι Ταλιμπάν, ξέσπασα σε δάκρυα. Αντί να μπορέσω να συμπαρασταθώ, να σταθώ, χρειαζόμουν συμπαράσταση και για λίγα λεπτά διακόψαμε τη συνέντευξη. Ενώ είχα ακούσει πολύ πιο δραματικές ιστορίες ακόμη και τώρα συγκινούμαι, όταν τον άκουσα να λέει ότι προσευχόταν στο Θεό να μην πνιγεί ενώ διέσχιζε το Αιγαίο…
Στο ντοκιμαντέρ διάλεξα να μιλήσω με λόγια ποιητών, Σύρων, Παλαιστίνιων, Αφγανών, Ελλήνων και τα κείμενα που έγραψα κράτησαν αυτό το ύφος, γιατί μόνο ίσως μέσα από τον ποιητικό λόγο να μπορείς να φέρεις πιο κοντά την αλήθεια στο θεατή.
Το ντοκιμαντέρ ξεκινάει μ’ ένα ποίημα ενός άγνωστου ποιητή του Bashar Al Any που αποκεφαλίστηκε μαζί με τον γιό του από τους φανατικούς. Θέλησα έτσι ν’ αποδώσω τιμή στον άγνωστο ποιητή που η θυσία του έγραψε, ακόμη ένα οδυνηρό κεφάλαιο Ιστορίας.
Η ταινία κλείνει με την Ειδομένη. Το κεφάλαιο αυτό το αντιλαμβάνομαι σαν την κόλαση, από όπου και οι αναφορές στη κόλαση του Δάντη. Οι συνθήκες είναι πολύ άγριες. Αρρώστησα με βρογχίτιδα μετά από τόσο καιρό περιπλάνησης εκεί. Κρύο, αέρας, βροχή, λάσπες. Σ’ όλα τα νυχτερινά γυρίσματα έχουμε φωτίσει, γιατί ήθελα να κάνω μια απόπειρα κινηματογραφικής δουλειάς. Ο διευθυντής φωτογραφίας Κώστας Μπλουγουράς, σύμμαχος σ αυτή τη δουλειά, κατάφερε και φώτισε εξαιρετικά την Ειδομένη, πράγμα μοναδικό γι’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες.
Πρέπει να πω ότι κάθε κόλαση κουβαλάει πολλές σκοτεινές ιστορίες, κάποιες από τις ποίες τις είδαμε στην Ειδομένη ή αισθανθήκαμε ότι υπήρχαν..
Θα ήθελα να κλείσω με την θετική αναφορά στον εθελοντισμό των Ελλήνων. Πάρα πολλοί βοήθησαν ανιδιοτελώς, προσφέροντας συνεχώς, ακόμη και αυτοί που παραπονέθηκαν για τις ζημιές, που υπέστηκαν με την μαζική εμφάνιση των προσφύγων στα χωριά τους, στα χωράφια τους και στις πόλεις τους. Ακόμη και αυτοί προσέφεραν, προσέφεραν…
Στο λιμάνι του Πειραιά ένας εθελοντής Ιταλός, μας λέει πως πουθενά αλλού στο κόσμο δεν έχει δει τέτοια και τόση προσφορά μέσα από την καρδιά όπως εδώ..
Ίσως γιατί στην περιοχή υπάρχουν απόγονοι προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής και αυτοί ξέρουν.
Συνδετικός κρίκος στο συσχετισμό των γεγονότων της μικρασιατικής καταστροφής του 1922 και της σημερινής συριακής κρίσης είναι ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης, που με επιστημονική ματιά φωτίζει τους ιστορικούς συσχετισμούς.
Η ιστορία τελικά που κουβαλάει κάθε άνθρωπος, είναι πολλές φορές μεγαλύτερη από την Ιστορία που γράφεται ερήμην του …»
Φλώρα Πρησιμιντζή
