«Αν η Τέχνη συμπυκνώνει τη ζωή, για να την κάνει πιο ορατή, η τέχνη του Ζουλάφσκι διογκώνει τη ζωή, για να φανερώσει πώς θα παραμείνει εσαεί αόρατη. Και διαφεύγουσα», γράφει στο artplay. gr εξ αφορμής του θανάτου του σκηνοθέτη ο Τσιμάρας Τζανάτος με τον
διεσταλμένο τρόπο που προσεγγίζει την τέχνη και προπαντός την ύπαρξη, κυνηγώντας όπως ο Ζουλάφκσι με την κάμερά του, «το ιλιγγιώδες της ζωής».
«Μόνο έτσι, θα μπορούσα να συμπυκνώσω την περίπτωση του πιο απρόβλεπτου δημιουργού του σινεμά των τελευταίων 40 χρόνων: παραφράζοντας τον τίτλο μιας ταινίας του, που ποτέ δεν παίχτηκε στην Ελλάδα , αν και βασισμένη στο γνωστό ομότιτλο βιβλίο/μπεστ-σέλλερ της Ραφαέλ Μπιγιοντού «Οι νύχτες μου είναι πιο όμορφες από τις μέρες σας».
Ο Αντρέϊ Ζουλάφσκι, υπήρξε τις δεκαετίες 70’-80’, ό,τι ο Λαρς φον Τρίερ σήμερα: ανατρεπτικός, προκλητικός, σκοτεινός και κυρίως απρόβλεπτος.
Στα όρια του ακατανόητου, ενίοτε. Λογικό. Αφού για το ακατανόητο της ζωής μιλούσε. Και την εγγενή αδυναμία του ανθρώπου να κατανοήσει. Και κυρίως-να τον κατανοήσει: ο Κόσμος.
Τραγική ειρωνεία: «Κόσμος» λέγεται και η τελευταία, πρόσφατη -2015/2016- ταινία του, μεταφορά του βιβλίου του Βίτολντ Γκομπρόβιτς.
Από την πρώτη του ταινία «Το τρίτο μέρος της νύχτας» του 1971, εισάγει ένα κόσμο όπου τα πρόσωπα προσπαθούν να σπάσουν τα δεδομένα του κόσμου που τα περικλείει. Και τα περιέχει.
Με το «Σημασία έχει να αγαπάς» (1974) και με κορυφαίο το αταξινόμητο –ακόμα και τώρα- αριστούργημά του «Μια γυναίκα δαιμονισμένη» (1981), το «περιεχόμενο», ο Άνθρωπος, ξεχειλίζει από το «περιέχον» του, τον Κόσμο. Αν η Τέχνη συμπυκνώνει τη ζωή, για να την κάνει πιο ορατή, η τέχνη του Ζουλάφσκι διογκώνει τη ζωή, για να φανερώσει πώς θα παραμείνει εσαεί αόρατη. Και διαφεύγουσα.
Ο Ζουλάφσκι αν και στο επίκεντρό του βάζει τον έρωτα πάντα, δεν κάνει ερωτικά δράματα. Κάνει ερωτικές τραγωδίες. Δεν μιλάει για την δυνατότητα του έρωτα, αλλά για την α-δυνατότητά του. Αλλά- ως τη μόνη γέφυρα του ανθρώπου προς τον γκρεμό που τον χωρίζει από τον κόσμο. Αλλά και τον εσωτερικό του γκρεμό. Ο έρωτας στις ταινίες του, είναι μια μάχη των δύο, ενάντια στο πλήθος.
Η ανθρώπινη ύπαρξη μέσω του έρωτα γίνεται μια συμμορία έριδος δύο ψυχισμών, για την απόλυτη ένωσή τους στο «ένα», μέσω μιας εμφυλιακής πάλης προς όλους και προς όλα.
Μιλάει πάντα για την εξουσία ως μηχανισμό βίας όπως στον Σαίξπηρ, και το παράλογο της λογικής των αισθημάτων με τον τρόπο του Ντοστογιέφσκι, με τη διαφορά πως για τον Ζουλάφσκι Θεός δεν υπάρχει. Εξ ου και στις ταινίες του συνειδητά μπαίνουν κομμάτια έργων τους («Ριχάρδος ο Γ’» στο «Σημασία έχει να αγαπάς», «Οι δαιμονισμένοι» και «Ο ηλίθιος» στο «Δημόσια Γυναίκα» και «Ερωτική Τρέλα»).
Καταγράφει το δυσδιάκριτο όριο της αλήθειας από το ψέμα εντός μας, αφού και τα δυο δεν είναι παρά εργαλεία του πραγματικού και της ζωής για να υπάρξουμε.
Το πάθος, για τον Ζουλάφσκι, είναι η έξοδος του ανθρώπου από τον εγκιβωτισμό του στον Πολιτισμό και τις λογικές του.
Δεν είναι ο σκηνοθέτης των ακίνητων πλάνων. Δεν έχει περιθώρια ωραιοποίησης της πραγματικότητας. Κυνηγάει με την κάμερά του το ιλιγγιώδες της ζωής. Απενοχοποιεί το σκοτεινό και το βρώμικο, αποδομεί το σοβαρό και την «καθαρότητα», συχνά παίζοντας –σε ανύποπτο για την εποχή του χρόνο- με το «κιτς», χτίζοντας έτσι την νέα «ωραιότητα». Από αυτή την άποψη, το μεταμοντέρνο θέατρο, πιθανόν οφείλει πολλά στις ταινίες του και το ύφος του.
Ακόμα και στον τρόπο της «σωματικότητας» της υποκριτικής, που υπέβαλλε τους ηθοποιούς του.
Συναντήθηκα με τις ταινίες του στη εφηβεία μου, και έπαθα τον «λυσιμελή έρωτα» (που νιώθεις τα γόνατά σου να λύνονται) όπως όταν συναντάς στον άλλον, εσένα. Και δεν αντέχεις τη σημασία- της συνάντησης.
Τον θεωρώ «ψυχικό» και πνευματικό μου γονιό: συνειδητά ή ασυνείδητα φέρω το στίγμα του.
Γράφω αυτό το σύντομο κείμενο για να πω αυτό που δεν είπα ούτε στον βιολογικό μου πατέρα, και το οφείλω:
Σ’ ευχαριστώ που με γέννησες (Αντρέϊ)…»
18/2/16
Τσιμάρας Τζανάτος
ΥΓ: Από τις πιο ενδιαφέρουσες και εντρυφείς αναφορές στα έργα του, κατ’ εμέ, το άρθρο-αφιέρωμα (2014) για τον Αντρέϊ Ζουλάφσκι της Σοφίας Σταυριανίδου
http://freecinema.gr/specials/andrzej-zulawski-a-tribute/
Αλλά και οι εξαιρετικές αναφορές του ποιητή Βασίλη Αμανατίδη στο προφίλ του στο FB και στα κείμενά του:
https://www.facebook.com/vasilis.amanatidis?fref=ts
